Hoe is het Joodse hospice ontstaan?

“Na mijn studie zou ik promoveren op de thema’s dood en rouw vanuit Joods perspectief, maar dat bleef op de plank liggen door tijdgebrek. Toen besloot ik om, in plaats van een dissertatie, een boek te schrijven over rouwen vanuit de Joodse opvatting. Door het schrijven van dat boek kwam ik in een hospice in Duitsland terecht. Daar hoorde ik voor het eerst hoe de zorg in hospices is en wat het betekent als je in een hospice bent. Dat leek veel op de Joodse visie op zorg voor zieke mensen. In mijn naïviteit dacht ik dat er wel Joodse hospices zouden bestaan, maar toen ik op internet ging zoeken, kon ik niets vinden. Als gevolg daarvan heb ik niet-Joodse hospices in Nederland bezocht en het sprak me enorm aan hoe daar hoogwaardige kwalitatieve zorg geleverd wordt. Samen met Ruben van Coevorden, huisarts en specialist op levenseindezorg, heb ik toen zelf een Joods hospice opgezet.

Dit jaar bestaan we tien jaar. Alhoewel ons hospice niet alleen voor Joden is, zijn Joden onze preferente doelgroep. Joden die de Tweede Wereldoorlog hebben overleefd, zijn nu allemaal zeventigplussers. Het zou niet goed zijn als zij in een niet-Joods hospice zouden moeten uitleggen wat voor leven ze hebben gehad, waar ze bang voor zijn, hoe ze zich voelen en wat ze nodig hebben. Dat zal toch niet begrepen worden. Dat was de trigger om die mensen een veilige en vertrouwde omgeving te bieden.”

Waar herken je het aan dat het huis Joods is?

“Je kunt beter vragen waar je het aan herkent dat het ook niet-Joods is. Het huis ademt echt de Joodse sfeer, de architect was Joods en er staan allerlei rituele Joodse voorwerpen. We hebben koosjer eten, we houden ons aan sabbat en de Joodse feestdagen, we hebben Joodse vrijwilligers, Joodse artsen en een Joodse directeur.”

Kun je iets zeggen over de Joodse visie op ouderdom en ziekte?

“Het leven staat centraal en het leven moet gevierd worden, ongeacht welke leeftijd je hebt. Zelfs al lig je op je sterfbed, je wordt in het jodendom niet afgeschreven als mens. Als je voor mensen zorgt, is de opdracht dat je de mensen hun eigenwaarde laat behouden, ook als ze ziek en oud zijn. En dat je met veel respect met hen moet omgaan en hen alle zorg moet geven die ze nodig hebben en verdienen.

Werken is heel relatief, je moet werken om je brood te verdienen, maar het is ook belangrijk om je bezig te houden met je medemens. Wanneer men niet meer kan werken voor geld, dan is men bezig met vrijwilligerswerk voor de gemeenschap. Wij denken dat patiënten en ouderen alleen maar hulp nodig hebben, maar ik zie bij ons in huis dat mensen zolang ze leven, een ander kunnen helpen. Zelfs terminaal zieke mensen kunnen anderen helpen. Dus bij ons zijn de bewoners niet alleen ontvangers. Het zijn mensen die vaak veel betekenen voor de andere bewoners en het verzorgend personeel. Zo blijven ze het gevoel houden van waardigheid en eigenwaarde.

Wat mensen heel erg vinden als ze ziek zijn, is dat ze niet meer als mens gezien worden, maar als patiënt. Mensen zijn weliswaar ziek, maar ze zijn veel meer dan dat. Ze hebben een naam, ze hebben een partner en kinderen en ze hebben wensen en dromen. Wij proberen hen terug te brengen naar het gevoel dat het leven niet ophoudt, ook al zijn ze ziek of oud.”

En ze ervaren ook dat ze die waarde hebben?

“We proberen hen dat in het hospice in ieder geval te geven. Dat is natuurlijk niet overal het geval, dat hangt af van hoe zuiver je met je visie omgaat. Dat hangt ook van je personeel af, hoe je de mensen aanstuurt en hoeveel geld je er voor over hebt. In het jodendom hebben we het altijd over het leven. Wij doen niet aan stervensbegeleiding, wij zeggen dat we levensondersteuning geven. De Tweede Kamer wil dat nu ook gaan doen, zij willen veel meer de nadruk gaan leggen op levensondersteuning in de hoop dat minder oude mensen hun leven als voltooid zien. Euthanasie doen we niet en ik zie dat, na tien jaar ervaring in het hospice, de behoefte aan euthanasie bij ons niet voorkomt.”

Joden praten in bedekte termen over de dood, want als je leeft hoor je niet over de dood te praten. De dood is in feite een andere wereld.

Hoe verklaar je dat?

“De mensen hoeven niet alleen te zijn bij ons en hoeven niet bang te zijn om op een nare manier dood te gaan. We hebben goede medische zorg en we geven de mensen een waardig leven, of ze nou terminaal ziek of stervende zijn. Ze weten dat ze mogen zijn wie ze zijn, ongeacht in welke fase ze zitten. We leggen de mensen niets op, wij bepalen niet wanneer mensen moeten slapen, wij bepalen niet wat en wanneer mensen willen eten, mensen mogen heel autonoom zijn bij ons.”

Jullie hebben het vooral over het leven, maar wordt er ook over de dood gesproken?

“Joden praten in bedekte termen over de dood, want als je leeft hoor je niet over de dood te praten. De dood is in feite een andere wereld. We handelen vanuit de Joodse visie, dat betekent dat we in principe niet vanuit onszelf de gesprekken over doodgaan beginnen of over wat er na de dood gebeurt. Wij initiëren dat niet, want tien procent van de mensen die bij ons komen met het idee dat ze binnenkort dood zullen gaan, gaat niet dood. Als mensen willen praten over hun levenseinde, dan kan dat, maar veel mensen leven in de ontkenning. Ik vind dat mensen het recht hebben, als ze hun leven lang al in de ontkenning leven, dat ze ook op het einde in de ontkenning mogen leven. We praten de mensen de dood niet aan. We hebben iemand gehad die dacht dat hij in een leuk hotel was. Wie zijn wij dan om dat te weerspreken, wat is waarheid? Is de waarheid altijd het beste voor iemand? Dat vraag ik mij af.”

Joods hospice
Joods hospice Immanuel in Amsterdam Beeld door: Google

Wat betekent de dood voor Joden?

“Het einde van het leven. Het hangt het er dan van af tot welke religieuze stroming in het jodendom je behoort wat je dan verder gelooft. Het traditionele jodendom gelooft dat er een wereld na deze wereld komt. Dat kan voor het individu gelden, dan heb je het over een soort paradijs. Anderen geloven dat er aan het eind der tijden voor iedereen tegelijkertijd een komende wereld is als de Messias komt. Wij worden niet gecremeerd, maar begraven, omdat we letterlijk geloven dat we te zijner tijd zullen opstaan uit de doden. Zoals we het leven vieren, zo komt er eensklaps een hele duidelijke markering als iemand dood is. Zodra iemand dood is, hoort hij niet meer bij het leven. Dan zal er alle mogelijke moeite worden gedaan om te laten zien dat iemand overleden is. Je zult nooit bij een Joodse overledene kunnen zien dat hij slaapt, zoals dat in de Nederlandse cultuur gebeurt door iemand op te baren en aan te kleden, dat mag bij ons allemaal niet.”

Wat gebeurt er dan als iemand gestorven is?

“Dan wordt iemand bedekt met een wit laken en niet meer gezien door wie dan ook. Het bedekken met dat witte laken is een heel emotioneel moment voor iedereen. Dat is het definitieve afscheid. De overledene wordt ritueel gewassen door een groep vrijwilligers, ook dat gebeurt zonder dat de overledene gezien wordt. Daarna wordt de overledene in doodskleren, die wereldwijd hetzelfde zijn, begraven in een kist die ook weer voor iedereen hetzelfde is, omdat we allemaal op dezelfde manier ter wereld komen en we allemaal op dezelfde manier weer gaan, zonder onderscheid. De begrafenis is vaak al binnen een dag. Het is een religieuze plicht om iemand te begraven, dus iedereen zal veel moeite doen om te komen. Bij de begrafenis gaat het niet om de omgeving, maar gaat het om het respect voor iemand dat hij of zij zo snel mogelijk begraven wordt. Soms kan er zelfs niet op familieleden gewacht worden, vanwege de stringente scheiding tussen leven en dood. We geloven dat de ziel terug is naar God. Dan hebben we dus alleen nog een stoffelijk overschot en dat moet zo snel mogelijk teruggeven worden aan de aarde. ‘Stof tot stof’ heet dat in de bijbel.”

Waar zie je de schoonheid van oud worden?

“Dat je meer inzichten hebt over hoe het leven is of kan zijn. Ik zeg niet dat dit voor iedereen zo is, maar je kunt een ouderdom hebben met een gouden randje, want je bent in feite aan het oogsten. Veel dingen snap je inmiddels beter of vind je niet meer belangrijk. Je kunt dingen in een ander perspectief zien. Bijvoorbeeld je huwelijk, als je dertig bent kijk je heel anders tegen je partner aan dan wanneer je dertig jaar verder bent met die partner. Dan heb je geleerd om je partner te accepteren en ook jezelf te accepteren. Je maakt niet overal meer ruzie over. Dan is er meer respect en liefde voor jezelf en voor de ander.”

Wat kunnen we leren van jouw visie op de zorg?

“Ik zou willen dat iedereen die oud is en zorg nodig heeft waardige en kwalitatieve zorg krijgt. Dat er tijd en aandacht is voor de mensen, dat er geluisterd wordt naar wat mensen nodig hebben. In veel verpleeghuizen zitten mensen alleen maar in een stoel te wachten op wat er weer komen gaat. Het is niet alleen een kwestie van geld, maar de zorg moet weer belangrijk gemaakt worden. Als je tegenwoordig in de zorg werkt, wordt er op je neer gekeken, omdat je niet genoeg verdient. Mensen zijn niet alleen ontvangers van zorg, maar mensen hebben hun eigen dingen, ze kunnen nadenken, ze kunnen lief zijn. Ook al zijn mensen oud en ziek, toch hebben ze hun eigen rechten en ook plichten, zijn ze ook medemens.”

In een serie van drie artikelen vraagt Nieuw Wij zich af hoe men in de moslim-, de joodse en de hindoegemeenschap omgaat met ouderdom en levenseinde.

Cursus vanaf dinsdag 4 juni – Afsluitende les op dinsdag 2 juli
Wereldreligies en hun omgang met sterven

Jodendom: Sasja Martel – dinsdag 4 juni 2019

In de hernieuwde belangstelling voor rituelen rond het sterven, begraven en rouwen biedt de rijke Joodse traditie een schat aan riten en regels die helpen vorm te geven aan alle emoties in deze laatste levensfase.

In deze les over sterven en rouw in Joods perspectief wordt onder meer stilgestaan bij de rol van de gemeenschap als het gaat om het verdriet van het individu. Niet de dood, maar het leven staat centraal. Verder wordt aan de hand van ervaringen uit de praktijk van het Joods Hospice Immanuel en van een korte film toegelicht hoe verrijkend het kan zijn als iemand kan sterven zoals iemand geleefd heeft. Maar ook de complexiteit rond een familie bij een ziek-/sterfbed komt aan bod. In het Joods Hospice wonen voor kortere of langere tijd mensen met een Joodse en niet-Joodse achtergrond.

Lees hier verder.

Ina Veldman

Ina Veldman

Ritueeldeskundige

Ina Veldman studeerde aan het Opleidingsinstituut voor theologie, levensbeschouwing en geestelijke begeleiding in Vrijzinnig Perspectief …
Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.