“Paulus fascineert mij, omdat hij zo omstreden is”

Waarom een stuk over Paulus? Was een stuk over de nieuwe paus niet veel leuker en interessanter geweest?

“Paulus fascineert mij, omdat hij zo omstreden is. Hij is van grote invloed geweest op de ontwikkeling van het christendom. Maar hij heeft niet echt een ‘goede pers’. De laatste jaren heeft nieuw Paulus-onderzoek een ander licht op de man geworpen. Hij verschijnt als vernieuwer, als apostel van de vrijheid. De Franse filosoof Alain Badiou presenteert hem als grondlegger van het universalisme en ‘meest vrije mens’ in de geschiedenis. Dat is een geweldig thema. Ik vond het een uitdaging om die nieuwe  inzichten te verwerken en toegankelijk te maken in een theatrale vorm. Mensen krijgen een ander beeld van de man. Hij wordt meer mens, met al zijn twijfels, vreugdes, obsessies en rare kantjes. En hij blijft voluit Joods. Een voorstelling over de nieuwe paus zou trouwens ook kunnen, temeer omdat sommige mensen vinden dat ik op hem lijk. Volgens mij loopt er een lijn van Paulus’ brieven naar de vernieuwende gedachten van Franciscus.”

Nu je het zegt, inderdaad, je lijkt op de paus. Maar lijk jij ook op Paulus, qua karakter bedoel ik?

“Zo gedreven als Paulus ben ik gelukkig niet. Hij laat zijn leven volledig op de kop zetten door het visioen dat hij voor de poorten van Damascus heeft. Ga er maar aan staan! Ik leid, ondanks al die voorstellingen overal in het land, een iets rustiger leven. Paulus was een van de grootste reizigers uit zijn tijd. Ik heb voor onze voorstelling dankbaar gebruik gemaakt van het boek van  de historicus Fik Meijer over Paulus’ reizen. Imposant! Dus nee, zo gedreven en meeslepend als Paulus in zijn dagen ben ik niet. Aan de andere kant vind ik zijn ideeen over vrijheid enorm uitdagend. Je kunt je niet voorstellen hoe groots de vrijheid van een mens ‘in Christus’ is. Je hoeft nooit te blijven waar je ongelukkig bent, geknecht en geslagen wordt. Paulus vertelt een nieuw versie van het uittochtverhaal, dat resoneert in alles mee. Dat idee heeft mensen door de eeuwen heen geïnspireerd. De beweging rond Martin Luther King is ondenkbaar zonder Paulus’ gedachtegoed. Bijzonder waren de scenes waarin Paulus zijn verblijf in de gevangenis beschrijft. Dat je, ook al ben je gevangen, toch vrij kunt zijn. Ik heb zelf ooit een maand gezeten, als dienstweigeraar, en begrijp wel wat hij daar zegt.”

Geloof jij dat Paulus daadwerkelijk een visioen heeft gehad waarin Jezus hem opriep zich te bekeren?

“Ik sluit het niet uit. Een feit is dat Paulus op grond van dat visioen een weg ingeslagen is die onze wereld ingrijpend heeft veranderd. Hij ziet het licht, hij hoort een stem en ervaart dat het onontkoombaar is een andere weg in te slaan. Dat is geweldig mooi en tegelijk niet voor te stellen. Onze regisseur Heleen Hennink heeft van die scene iets moois gemaakt. Paulus hoort geen ‘tekst van Jezus’, maar klanken van een accordeon. Dat geeft de scene een bijzondere sfeer die voorbij gaat aan de vraag of hij daadwerkelijk een visioen heeft gehad. Op onze foto zie je Paulus, gevallen van zijn paard, op de grond in het licht liggen. Kunstkenners zullen er direct Caravaggio’s schilderij over de bekering van Paulus in herkennen. Exegeten en historici zullen zeggen: het is hoogst onwaarschijnlijk dat hij van zijn paard viel en het staat ook nergens. Zij hebben gelijk, maar het verhaal van dat paard is te mooi om ongebruikt te laten.”

In april is voor de laatste keer ‘Op het leven!’ te zien; een stuk waarin het interreligieuze, het verbindende belangrijk is. Is Paulus ook ‘bindend’ te noemen? Sommige christenen hebben veel moeite met passages uit de brieven van Paulus en regelmatig hoor ik van moslims dat het christendom mede dankzij Paulus is misvormd… 

“Nee, bindend is Paulus niet echt. Sterker nog: zijn aanpak leidt uiteindelijk tot de tragische breuk tussen Jodendom en aanvankelijk christendom. Het is een uitgesproken man, en uitgesproken mannen zijn zelden bindend. Maar: misschien kan Paulus bindend worden. Hij stelt vragen over vrijheid. Die kan elke godsdienst zich aantrekken. Godsdiensten hebben vaak zoveel regels waar je je aan moet houden. De vrijheid die Paulus verkondigt gaat daar ver boven uit. Als gelovigen van welke soort dan ook zich over zijn vragen buigen, kan dat misschien verbindend werken. Hoe vrij ben jij in je geloof?”

Wanneer is je nieuwe Paulus-voorstelling een succes?

“Onze voorstelling is een succes wanneer mensen er met plezier en geboeid naar hebben gekeken. Wanneer zij naar aanleiding ervan gaan nadenken over wat het betekent om ‘vrij’ te zijn. Wanneer er barsten zijn gekomen in hun vooroordelen over Paulus, als ze die al hadden. Bij mijn weten heeft nog nooit iemand Paulus op toneel in de hoofdrol gezet. Dat maakt dit avontuur nog spannender.”