“Religiositeit zonder geloof heeft genoeg te bieden”

Wat bedoel je precies met ‘niet geloven’?

“Het gaat om mensen die niet geloven in een God, opperwezen of bovennatuurlijke entiteit.”

Kun je wat meer vertellen over deze groep mensen? Om hoeveel mensen gaat het bij voorbeeld in Nederland en waarom geloven ze niet of niet meer?

“Veel Nederlanders hebben affiniteit met deze verhalen, symbolen en rituelen. Die affiniteit is niet leeftijdgebonden. Zo’n 36 procent is ietsist, 26 procent agnost. En 20 procent van de ongelovigen heeft wel eens een religieuze ervaring gehad. Zij hingen niet per se ooit een godsdienst aan. Waarom mensen moeilijker geloven? Ik denk dat het antwoord complex is en samenhangt met de grote, snelle veranderingen van onze tijd.”

Waarom geloof jij niet (meer)? En: vanwaar die fascinatie voor het religieuze?

“Als kind bezocht ik christelijke scholen en kwam ik wel eens in de kerk, maar daar is het bij gebleven. Toen ik cultuurwetenschappen studeerde, zag ik hoe geschiedenis, filosofie, literatuur en kunst doordrenkt waren van religie. Het hoe en waarom boeide me, vooral gezien door de antropologische bril. Na een opleiding journalistiek kon ik me vervolgens uitleven op de redactie religie & filosofie van dagblad Trouw. Daar kwam alles samen. Hiernaast beoefen ik al jaren boeddhistische Vipassana-meditatie, die me op het spoor zette van zingeving als spel.”

Op jullie site staat: “Wie niet gelooft, ziet religieuze tradities niet als ware of onware antwoorden, maar als cultureel bepaalde kwestie van smaak. Het gaat dan niet om bevestiging van de antwoorden, maar om het spel ermee. Dat spel geeft inspiratie, niet in de laatste plaats omdat je ermee verbonden belevingen kunt krijgen, wellicht religieuze belevingen zelfs.” Ook hier weer het woord ‘spel’. Kun je dit wat concreter maken?

“Je kunt mediteren voor een boeddhistisch altaar zonder boeddhist te zijn. Je speelt op dat moment met een religieuze traditie zonder antwoorden uit deze levensbeschouwing als de waarheid aan te nemen. Je voelt je wel aangesproken door die traditie, wat je een kwestie van smaak kunt noemen. Je handelingen brengen mogelijk een effect teweeg, een ervaring. Een religieuze ervaring misschien.”

Wat is dit voor een ervaring?

“Zonder ergens in te geloven kun je iets ervaren wat je religieus kunt noemen. Het is een combinatie van aangesproken worden, denk bijvoorbeeld aan een vallende ster of de geboorte van je kind, en het besef dat je niet alles kunt vatten.”

Veel gelovigen vinden ongelovigen nog steeds goddeloos, veel ongelovigen vinden gelovigen nog steeds een beetje dom en achterlijk. Hoe zouden we beide groepen respectvoller over elkaar kunnen laten denken? Of is dat respect niet nodig?

“Je hebt het over intolerantie, een onuitroeibaar verschijnsel naar mijn idee. Ik denk dat een breed middenveld van ongelovigen en mensen met een religieuze achtergrond zichzelf relativeert en nieuwsgierig is naar verschillende religieuze tradities en andersdenkenden. Dit zijn de mensen die aanhaken in Vézelay.”

Kijkend naar het programma: waarom hebben jullie gekozen voor Vézelay?

“Het is een prachtige plek en een hoogtepunt van de christelijke cultuur. Maar naast de basiliek die is gebouwd als een symbolisch universum, vind je hier ook prehistorische grottekeningen en bronnen waar de Kelten ooit hun goden vereerden. Vézelay staat bol van de religieuze beleving. In de toekomst gaan we die wellicht ook onderzoeken in India en Egypte.”

Jullie gaan in oktober aan de slag met de biosofie. Wat houdt dat in?

“We gaan op zoek naar onze spirituele biografie, de levensbeschouwelijke weg die we tot nu toe hebben afgelegd. Wat zijn op dit moment je belangrijkste vragen? Waar sta je nu, hoe verhoudt die positie zich tot je verleden en hoe ga je daarmee verder? We gebruiken werkvormen waarmee de ander je inspireert. En jij de ander.”

Schrijver en filosoof Désanne van Brederode is jullie gastbegeleider. Wat is haar rol?

“Zij zet de week in het perspectief van praktisch handelen. Désanne stelt dat zelfkennis alleen te bereiken is in de ontmoeting met anderen. Alhoewel het geen must is haar nieuwste roman vooraf te lezen, sluit die wel mooi aan bij dit thema. Vallende vorst draait om de té autonome, soevereine mens. Hij vindt het mooi als hij iets kan betekenen voor een ander, maar meent zelf niemand nodig te hebben.”

Hoe groot is de kans dat je zelf over 20 jaar toch (weer) gelovig bent?

“Klein, religiositeit zonder geloof heeft genoeg te bieden. Eén waarheid past mij niet, juist de zoektocht en het spel fascineren me. En die houden de mens al millennia van de straat.”