Dit is je derde boek over het vluchtelingendrama. Waar komt die persoonlijke fascinatie vandaan?
“In 2017 vroeg de CPNB me een essay te schrijven over compassie. Tegen zo’n mooi onderwerp kon ik geen nee zeggen. De titel werd Heb uw vijanden lief. Een persoonlijk verhaal over wanneer ik compassie tegenkwam in mijn leven. Ik wilde het persoonlijke vermengen met een groot actueel thema, en dat werd het vluchtelingendrama. Ik ging naar Lampedusa. Mijn verslag van wat ik daar meemaakte, wekte veel reacties op. Mensen hadden het gevoel dat ze de vluchtelingen in de ogen keken. Dat was mijn bedoeling.
Toen besloot ik een groter boek te schrijven Wie is mijn naaste? waarin ik twee maal naar Lampedusa ga, twee maal naar een opvang op Sicilië voor minderjarige alleen reizende asielzoekers en twee maal naar Libanon waar ik logeerde in een primitief kamp voor Syrische vluchtelingen. Zo benadrukte ik hoe achteloos wij een landsgrens over gaan terwijl er grote groepen zijn die weg willen maar niet kunnen, of hun leven ervoor op het spel moeten zetten. Ik ben betrokken geraakt bij deze bijzondere mensen en in mijn laatste boek Droomland Italië, van Aleppo naar Turijn, heb ik meerdere van hen bezocht om te zien hoe het nu met hen gaat.”
Wat heb je aangetroffen en wat raakt je?
“Lampedusa is gemilitariseerd. Overal zie je politie en medewerkers van Frontex. In tegenstelling tot vroeger kom je nu geen vluchteling meer tegen. Ze zitten achter hoge hekken in de opvang die is omringd door uitkijktorens met militairen. Afgelopen zomer puilde het eiland uit van de toeristen die voor inkomsten zorgen, maar ook schade toebrengen.
Mediterranean Hope, de samenwerking van Italiaanse protestantse kerken, heeft er nog steeds een kantoor, maar ze kunnen minder doen omdat de vluchtelingen hen niet meer mogen bezoeken. Francesco Piobbicchi de man die daar bevlogen leiding gaf, zet zich nu in voor de Afrikaanse dagloners in Calabrië die leven in erbarmelijke omstandigheden. Hij heeft met hulp van Mediterranean Hope het huis Dambe so gesticht, ‘het huis van de waardigheid’ waar deze mensen een appartement kunnen huren voor een bescheiden bedrag. De maanden dat de seizoensarbeiders elders werken is er ruimte voor ‘solidair toerisme.’ Je kunt daar verblijven, op drie minuten van de zee, een donatie doen die ten goede komt aan het huis. Men hoopt dat er door heel Italië van deze huizen zullen verrijzen.
Het was bijzonder om de families uit Aleppo terug te zien bij wie ik logeerde in de tent, in Libanon, vlakbij de Syrische grens. Nu wonen ze in Turijn. Ze zijn naar Italië gekomen met een humanitair corridor bekostigd door de Italiaanse protestantse kerken en door Sant’Egidio. Zij kunnen een nieuw leven opbouwen. De jongere generatie spreekt vloeiend Italiaans. Ze maken zich zorgen over familieleden die al een paar keer geprobeerd hebben op eigen houtje naar Italië te komen maar met geweld zijn teruggestuurd.
Wat ook indruk maakte was de ontmoeting met twee oudere mensen in Triëst. Zij is een psychotherapeute van zeventig, haar man een gepensioneerde docent filosofie van vijfentachtig. Zeven avonden in de week gaan ze naar het park bij het station om de gehavende voeten te verzorgen van vluchtelingen die daar aankomen. Te voet uit Afghanistan, Syrië, Irak, Eritrea.”
De titel van de docuserie waarin je een rol speelt is Viva l’ Umanità – leve de menselijkheid – met de eerste uitzending op Kerst, het feest van de menswording. Hoe houden we die menselijkheid hoog?
“Het creëren van een vijandbeeld ontmenselijkt. Kijk naar termen als ‘invasie’ en ‘gevaar’ die ook door Italiaanse politici gretig worden gebruikt. De echte ontmoeting met vluchtelingen doet beseffen dat het mensen zijn als wij. Dat wij ook in hun situatie zouden kunnen zijn, en dat maakt vanzelf de menselijkheid wakker.”
Waarom moeten mensen gaan kijken naar de vier afleveringen?
“Door naar de serie te kijken kunnen mensen een veel beter beeld krijgen van wat zich afspeelt. Men praat elkaar te makkelijk na. Vluchtelingen zijn voor veel mensen een abstract begrip, terwijl het allemaal individuen zijn, zoals wij. Het is een prachtige, indringende serie geworden over een onderwerp waarmee we allemaal te maken hebben.”
Wat wil je tenslotte nog delen?
“Ik voel me verrijkt door al die ontmoetingen. Ik denk wel eens: het zou mooi zijn als scholieren naast een reis naar Parijs of Rome een tijd zouden kunnen helpen in een vluchtelingenkamp. Dat geeft een andere en realistischer kijk op de wereld en op het leven. Het doet je beseffen hoe bevoorrecht wij zijn, maar ook dat we veel van deze mensen kunnen leren. Zij weten wat belangrijk is, vrijheid, veiligheid, er zijn voor elkaar.”
