“We moeten elkaar meenemen als we een plek bemachtigen, niet tegenwerken”

Veel van die (traditionele) mediabedrijven kenmerken zich nog altijd door logge, masculiene structuren. Sinds jaar en dag bekleden vooral mannen leidinggevende posities en zij bepalen welke verhalen wel en niet belangrijk zijn. Hoe kan je zichtbaarheid en invloed in de media tot stand brengen binnen zo’n omgeving?

“Op sommige redacties werken soms meer vrouwen dan mannen, maar hoe vaak zijn zij eindredacteur of hoofdredacteur? In welke positie zitten die vrouwen? Hebben ze genoeg macht om dingen te veranderen? En kunnen ze zich dat veroorloven? Want met één vrouw op een machtspositie kom je er niet. Er moeten er meer zijn. Als het om diversiteit gaat dan is één persoon niet genoeg, want dan ben je een token. Dan blijft het bij symptoombestrijding. Dat is ook iets dat ik wil onderzoeken als VN-vrouwenvertegenwoordiger, hoe voorkomen we dat we alleen aan symptoombestrijding doen? We moeten de manier waarop we werken en denken veranderen. Er moet een paradigmaverschuiving komen. Hoe zorg je er in de praktijk voor dat die verschuiving plaatsvindt en duurzaam is?”

Hoe pak je het onderzoek naar zo’n grote vraag aan?

“Door met heel veel mensen te praten. En door te kijken hoe dat in andere landen wordt gedaan. Er zijn in verschillende landen vergelijkbare platformen als Lilith. Wij kunnen daarvan leren: wat heeft effect, wat zorgt voor invloed? Een mooi voorbeeld is het Amerikaanse jongerenblad Teen Vogue. Dat blad heeft een behoorlijke impact gehad op het medialandschap. De redactie besloot om het niet alleen over fashion en beauty te hebben, maar ook over politieke issues. Ze benaderen alles vanuit een intersectioneel perspectief. Ze behandelen belangrijke thema’s die op de agenda staan zoals klimaatverandering, armoede en raciale ongelijkheid. Hun oplage is daardoor gestegen. En dat allemaal met een nieuwe formule, waarvan de oude wereld zegt: “nee, dat gaat nooit werken. Nee, dat is geen journalistiek.” Nou, blijkbaar dus wel. Er is een hele nieuwe generatie die in deze wereld geboren is, die weet hoe deze wereld in elkaar zit en dus ook goed aanvoelt hoe we verder moeten gaan. We moeten zelf nieuwe infrastructuren creëren.

Maar het is wel belangrijk om ook die traditionele mediastructuren te kennen. Daarom werk ik ook in de mainstream media, omdat je als verstoorder kan optreden. Verandering gaat er niet alleen om dat ik als eerste zwarte vrouw ooit NRC-columnist ben – dat is zeker belangrijk – maar als ik op dezelfde manier zou schrijven als mijn voorgangers dan blijft het alleen bij representatie. Ik kaart op mijn eigen manier onderwerpen aan, ook achter de schermen. Ik ben niet alleen anders in mijn kleur en sekse, maar ook in mijn denken.”

Teen Vogue schrijft vanuit een intersectioneel perspectief. Jij noemt dat ‘emancipatie op maat’. Waarom is dat zo belangrijk?

“Je kunt nooit iedereen helpen als je het over vrouwenrechten hebt. Daar is geen tijd voor. Je kunt wel proberen in hetgeen dat je doet een zo volledig mogelijke blik te hebben, zo inclusief mogelijk. Zo kan je bijvoorbeeld van mij niet verwachten dat ik me uitspreek over vrouwenrechten, maar daarbij mijn zwart-zijn achterwege laat. Dat is onderdeel van wie ik ben. En niet omdat ik zwart-zijn zo belangrijk vind, maar omdat zwart-zijn belangrijk is gemaakt in deze samenleving, waardoor het invloed heeft op mijn leven. Die twee dingen kan ik niet uit elkaar trekken. Ik heb dus een ander soort aanpak nodig dan bijvoorbeeld een witte vrouw. En een arme, witte vrouw heeft weer iets anders nodig dan ik. Het gaat erom dat je het hele plaatje probeert te zien van iemand.

Intersectionaliteit wordt soms verkeerd begrepen, als hokjesdenken, maar dat is het juíst niet. Het gaat erom dat je ziet dat elk mens uit verschillende assen bestaat en die tezamen maken iemand tot volledig mens. Als je voor vrouwenrechten strijdt dan is het belangrijk dat je weet dat je ook voor vrouwen strijdt die anders zijn dan jij. Onze behoeftes kunnen anders zijn.”

Emancipatie op maat kan dus juist een mooie manier zijn om nieuwe netwerken te vormen op basis van gelijkwaardigheid? Om samen te werken met oog en respect voor elkaars verschillen?

“Precies. Het benoemen en koesteren van verschillen brengt ons samen. Maar als ik een deel van mijn identiteit moet ontkennen om met jou samen te werken dan gaan wij het niet redden samen. En vice versa. Intersectionaliteit is dus juist harmonieus en solidair. Je probeert elkaar als volledig mens te zien, elkaars verschillen te erkennen en te waarderen.”

Zo voel je je meer gezien?

“Dat is de basisbehoefte van elk mens. Elk mens wil gezien worden, erkend worden. En waarom zouden we de erkenning van de één verkiezen boven de erkenning van de ander? Als ik het zo zeg zullen veel mensen het met me eens zijn. Maar toch hebben we dat heel lang zo gedaan.”

Wat kunnen machthebbers doen om meer ruimte te maken voor andere perspectieven?

“Ze moeten letterlijk ruimte maken: nieuwe mensen aanstellen. Het is ook belangrijk dat machthebbers beseffen dat diversiteit in hun voordeel is. Alles wordt beter op het moment dat er meer verschil is. Elke organisatie, elk instituut en ook de winst wordt beter. Je doet dus niet alleen een ander een plezier, maar vooral ook jezelf. Als ik bijvoorbeeld als eerste zwarte vrouw het één of ander doe, dan is dat niet alleen waardevol voor mij, ik kom vooral ook iets waardevols brengen.

En wij moeten ruimte durven innemen: als vrouwen, als mensen uit gemarginaliseerde groepen. We moeten ons beseffen dat we niks te verliezen hebben, want je hebt al verloren als je jezelf verloochent of je stem niet gebruikt. Dat is nog veel erger dan je uitspreken – wat mensen dan misschien niet leuk vinden – want dan ben je in ieder geval trouw aan jezelf. En als je dat ook nog eens met zijn allen doet, dan ben je trouw aan elkaar. Daarom is solidariteit zo belangrijk. Want anders sta je alleen en dat verhoogt de drempel om je te durven uitspreken.”

Het zit bij veel vrouwen – zeker uit gemarginaliseerde groepen – vaak diep in ons systeem: ‘gij zult geen ruimte innemen.’ Of je bent bang dat het afgestraft wordt als je het wel doet. Hoe neem je die ruimte dan toch in?

“Ik heb daar ook mee geworsteld. En nog steeds. Vooral omdat ons heel lang verteld is dat we dat niet mochten doen. Dat er geen plek was voor ons. Zo werkt conditionering. We moeten onszelf dus nieuwe verhalen vertellen. Ik zeg niet dat dat makkelijk is, maar hoe moeten we het anders doen?”

Hoe kan je elkaar daarin steunen en ruimte in gunnen? Ook als je het niet roerend met elkaar eens bent.

“Je moet elkaar altijd steunen. Je hoeft elkaar ook niet te mogen, want in the bigger picture doet dat er niet toe. Het gaat er niet om dat we vriendjes aan het maken zijn. Het gaat erom dat je een doel voor ogen hebt en vanuit dat doel werk je samen. En dat betekent dat je soms je eigen ego achterwege moet laten en elkaar de ruimte moet gunnen. En ook heel belangrijk: neem elkaar mee. We moeten elkaar meenemen als we een plek bemachtigen, niet tegenwerken.”