“Centraal in het project staat een ontmoeting met mensen waar scholieren normaal gesproken niet zo snel mee in gesprek zouden gaan, zoals ongedocumenteerden, jongeren met een psychiatrisch verleden of dak- en thuislozen.
De eerste pilot op het Christelijk Gymnasium Sorghvliet hier in Den Haag liet al meteen zien hoeveel potentie het project heeft. Voor deze school hadden we gekozen voor een ontmoeting met vijf ongedocumenteerden. Tijdens de lessen merkte ik dat er erg veel vooroordelen waren over deze mensen en dat verraste me, veel meer dan ik had verwacht van leerlingen op een christelijk gymnasium.
Wat ik heel mooi vond om te ontdekken is hoe indrukwekkend het voor de jongeren was om überhaupt een ongedocumenteerde te ontmoeten. Als dat al indrukwekkend is, wat kan je dan nog meer doen? Een jongen zei achteraf: ‘Als ik straks een invloedrijke positie heb weet ik wat me te doen staat: waar ik kan de ongedocumenteerden helpen’. Ik denk dat je de impact van zo’n ontmoeting niet moet onderschatten. Al met al is het project supereenvoudig in opzet terwijl het tegelijkertijd een grote impact heeft. Het is écht een goed idee, waarvan ik hoop dat het uiteindelijk op middelbare scholen in heel Nederland te vinden zal zijn.”
Kun je wat meer vertellen over wat de School van Barmhartigheid precies doet?
“We organiseren en faciliteren een aantal lessen op een middelbare school waarbij we zowel theoretisch als praktisch aan de slag gaan met het thema ‘barmhartigheid’. Dit gebeurt helemaal in overleg met de docent van het betreffende vak; vaak zal het hier gaan om het vak maatschappijleer of levensbeschouwing. We hebben geen vooropgezette lessenserie, we kijken echt naar wat past in de specifieke situatie van de klas en het curriculum van de school.
Laat ik de pilot op het Christelijk Gymnasium Sorghvliet hier in Den Haag als voorbeeld nemen. Tijdens de eerste les bereiden we de ontmoeting met de ongedocumenteerden voor door samen naar de achtergrond van het woord ‘barmhartigheid’ te kijken en op een filosofische manier met het thema aan de slag te gaan. Het is niet de bedoeling om een politieke discussie te voeren, dus vandaar de keuze voor een filosofische gespreksmethode; daarin is geen goed of fout maar verken je allerlei verschillende zienswijzen. Ook vertellen we iets over de mensen die we ontmoeten, bijvoorbeeld dat ongedocumenteerden op zich niet illegaal zijn, maar dat ze bijvoorbeeld niet mogen huren en werken. Dat roept al meteen allerlei vragen op, die we opschrijven en meenemen naar de volgende les, waar we in gesprek gaan met onze vijf gasten. Die les begon met: ‘Stel jezelf even voor en kijk elkaar ook goed aan’. Ik denk dat er al heel veel gebeurt als je iemand écht aankijkt: barmhartigheid begint met het zien van de ander, om dan te zien wat de ander nodig heeft en daarvoor in beweging te komen. De scholieren zijn daarna samen met de ongedocumenteerden in groepjes uiteen gegaan, waarbij we de vragen uit de les daarvoor als gespreksstof meegaven.
Iedereen vond deze les erg leuk, waardoor ik dacht: het kan natuurlijk niet alleen maar leuk zijn, er zijn vast dingen die wringen. Dus toen begonnen we de derde les met een zogenaamde ‘mentimeter’, waarbij de leerlingen anoniem met hun telefoon vragen konden stellen die dan op het digibord kwamen te staan. Dat resulteerde inderdaad in een aantal kritische vragen, die we vervolgens besproken hebben.”
Het woord ‘barmhartigheid’ suggereert een christelijke inslag; werken jullie alleen met christelijke scholen?
“Tot nu toe wel, maar dat is vooral een pragmatische keuze. Vanuit Stek hebben ik en mijn collega’s contacten met christelijke scholen. Dat is voor de eerste paar keren handig, zodat we daarna ook aan niet-christelijke scholen kunnen laten zien wat we concreet doen. Maar het begrip zelf vliegen we niet alleen maar christelijk aan, ook andere wereldreligies hebben een dergelijk concept – die bespreken we ook. Er zijn veel verhalen over barmhartigheid in de wereld, de barmhartige Samaritaan is er daar één van, dus het is niet zo dat ik keer op keer dat verhaal zit te vertellen.”
Waarom de keuze voor dat ouderwetse woord ‘barmhartigheid’?
“Omdat het meteen een gesprek aanzwengelt. In het begin zocht ik ook naar een hippe naam, maar uiteindelijk moet je als kerk ook herkenbaar durven zijn. Het is juist mooi om met zo’n oud woord aan de slag te gaan, om de rijkdom ervan te ontdekken en het nieuw leven in te blazen. En het gaat ons ook echt om barmhartigheid: de ander écht zien, de ogen niet sluiten voor wat diegene nodig heeft en daarvoor in beweging komen – al komt het nog zo ongelegen. Dit is relevanter dan ooit, aangezien we meer en meer langs elkaar heen leven en daarom niet zomaar oog in oog komen te staan met die ander en zijn of haar behoeftes.”
Waarom doen jullie dit allemaal op de scholen zelf? Krijg je niet een veel vollediger beeld van iemand als je hem of haar ontmoet in de eigen context?
“Ja, het liefst zou ik zo’n hele klas meenemen naar het Wereldhuis hier in Den Haag, waar ongedocumenteerden op donderdag komen voor advies. Maar dat is praktisch gezien erg moeilijk: een school is gewoon een roosterfabriek en het moet binnen de vijftig minuten passen die we dan hebben. Tegelijkertijd is het hierdoor ook eenvoudig en haalbaar: je nodigt wat mensen uit in je klas en kiest een werkvorm die past bij de leerlingen en de doelgroep. Je doet een les ter voorbereiding en als het kan ook een les achteraf, voor reflectie. Het is iets waar elke docent mee aan de slag zou kunnen gaan.”
Is het niet moeilijk om mensen te vinden die voor zo’n klas willen staan, waarin ze al die vooroordelen over zich heen krijgen?
“Ik ben vanaf het eerste begin heel eerlijk en we bereiden de lessen goed voor. Ik heb gezegd: in het Wereldhuis ontmoet je mensen die je willen helpen, maar dat geldt niet voor iedereen in Nederland. Dus schrik bijvoorbeeld niet als iemand zegt ‘ik geloof je vluchtverhaal niet’. Dat is ook echt gebeurd, maar dat was voor diegene die het vertelde ook leerzaam. Ik heb gemerkt dat het geen moeite kost om mensen hiervoor bereid te vinden. Het is een erg interessante ervaring voor ze; op een middelbare school komen ze normaal niet.”
En nu, heel Nederland veroveren met dit idee?
“Ik wil het niet overhaasten. Het is best een kwetsbaar iets wat je organiseert, dus dat moet wel zorgvuldig gebeuren. Eerst maar eens aan de slag met de volgende school, waarvoor ik jongeren met een psychiatrische achtergrond heb uitgenodigd. Best spannend, want er zullen in de klas vast ook jongeren zitten die het psychisch moeilijk hebben. Daar moeten we goed de aandacht voor hebben. Maar natuurlijk zou het mooi zijn als de School van Barmhartigheid docenten door heel Nederland inspireert om aan de slag te gaan met barmhartigheid. Om die reden ontwikkel ik een toolbox met materialen en werkvormen die gebruikt kunnen worden bij de lessenreeks. Dat kan ik je zo toesturen als je als docent hiermee aan de slag wilt. Het heeft de potentie om heel Nederland te veroveren, dat zeker!”
De School van Barmhartigheid is een project dat valt onder Stek, stichting voor stad en kerk in Den Haag, van de Protestantse Kerk. Maike Lolkema is bij hen in dienst voor de jongerenafdeling en heeft het project in 2019 opgestart.
De School van Barmhartigheid is een van de 27 projecten die meedingt naar de ‘Kerk en Wereld Jongerenprijs’. Elke twee jaar organiseert dit fonds de Jongerenprijs. Hiermee wil Kerk en Wereld jongeren stimuleren om de wereld mooier te maken met projecten op het grensvlak van geloof en samenleving. Marieke den Braber, voorzitter Kerk en Wereld: “Met de vernieuwde opzet van de Kerk en Wereld Jongerenprijs 2020 laten we zien dat we geloven in de daadkracht van jonge wereldverbeteraars. En dat niet alleen, we geven ze hiermee ook een stem en een platform om elkaar te inspireren, van elkaar te leren en elkaar te ontmoeten.”
Tot januari konden deelnemers hun idee voor een project inzenden, dat door of met jongeren in de leeftijd van 12-35 jaar is uitgedacht. Alle deelnemende projecten zijn te bekijken op jongerenprijs2020.nl. Inzenders mogen aanschuiven bij het Wereldverbeteraarsdiner op 19 maart, waar ook de 10 prijzen van € 1.000,- en de hoofdprijs van € 10.000,- worden uitgereikt.
