Ruben van Zwieten: “Christelijk denken kan broederschap belemmeren”

In het jaar dat hij het ontmoetingscentrum begon, werd Van Zwieten gekozen tot Theoloog des Vaderlands. Niet iedereen had vertrouwen in het idealistische plan van de jonge dominee. “Veel mensen lachten me uit”, herinnert hij zich nog. “Ze zeiden: ‘Ga jij horeca starten op de duurste plek van Nederland? Je bent gek. Wie gaat dat betalen?’ Maar nu, vier jaar later, staat het centrum als een huis.”

Van Zwieten groeide op in Ermelo in een religieus gezin. Al vroeg voelde hij het verlangen om dominee te worden. Sleutelmoment daarbij was de dood van zijn grootvader. Als kind ervoer hij toen de troost en kracht van het geloof in de persoon van de aanwezige predikant.

Na de middelbare school koos Van Zwieten voor twee studies: rechten en theologie. In De Nieuwe Poort vindt hij de ideale combinatie tussen beide werelden. “Ik wil geen dominee zijn van een kerk die bedreigd wordt met sluiting, maar werken op een plek zoals hier, in het hart van de financiële wereld. Ik begrijp deze mensen en spreek hun taal.”

De Nieuwe Poort wordt omringd door hoge kantoortorens van multinationals. De deur in de glazen pui staat open. Aan het einde van de middag neemt het geroezemoes binnen langzaam toe. De ruimte ademt de sfeer van een club, met loungemuziek, sfeervolle verlichting, mooie meubels en onberispelijk gekleed personeel. Aan de bar praten mensen met een biertje in de hand. Een groep twintigers – strak in het pak maar zonder stropdas – daalt de trap af. “Dit is een ontmoetingshuis van de 21ste eeuw”, zegt Van Zwieten.

Eigenlijk verschilt de sfeer niet van een willekeurig café-restaurant…

“Klopt, we zijn goed in horeca en zalenverhuur. De groep die net naar beneden kwam, kan van alles zijn: accountants na een training, of onderwijzers die zich bezinnen op de toekomst. Mensen kiezen deze plek omdat er een bepaalde geest waait.”

Wat in 2006 begon als Stichting ‘Zingeving op de Zuidas’ groeide vijf jaar later uit tot huis voor ontmoeting en inspiratie met op de agenda – naast ontspanning – diners, debatten, studies en lezingen. En die zijn niet alleen voor de Zuidassers, maar ook voor asielzoekers, mensen “met een afstand tot de arbeidsmarkt”, studenten én buurtgenoten.

Van Zwieten geeft leiding aan een team van ruim twintig mensen. “Met een paar vrijwilligers even een buurthuisje organiseren, die tijd is voorbij. Wij zijn professionals en we halen ons brood eruit. We werken met jonge mensen die hun loopbaan hier verder willen ontwikkelen.”

Je werd bij de oprichting voor gek verklaard. Iedereen vroeg zich af wie dit moest betalen.

“Mensen lachten me uit, maar ik denk vanuit het tegoed, niet vanuit het tekort. eerlijk gezegd stimuleerde die scepsis mij alleen maar meer om te laten zien dat het wél kon. Bij de oprichting ontvingen we een aantal schenkingen. We kunnen onszelf nu goed bedruipen. Onlangs hebben we ook een vestiging in Rotterdam geopend en er zijn plannen voor Den Haag en Brussel. Het gaat goed.”

Beschouw je jezelf als een christelijk ondernemer?

“Die soort bestaat niet, net zomin als christelijk onderwijs of een christelijke voetbalclub. Het bijvoeglijke naamwoord christelijk wordt pas laat in de Bijbel genoemd. Veel Bijbelser dan Alle Menschen werden Christen is Alle Menschen werden Brüder. Het christelijk denken kan broederschap belemmeren. Daarom ben ik niet zo’n voorstander van interreligieuze dialoog. Dat veronderstelt allemaal los van elkaar verkrijgbare pakketten. Met welk verhaal leef je? Dat is de vraag! Alle mensen hebben een levensverhaal en hoe kunnen we een wereld bewerkstelligen waar iedereen in vrijheid kan leven.”

Het woord broederschap neem je vaak in de mond en ook je boek staat er vol mee.

“Ik las net Tommy Wieringa’s roman De dood van Murat Idrissi, over de dood van een jonge Marokkaanse verstekeling. Dat verhaal confronteert me met het feit dat we allemaal reizigers zijn en soms de drang hebben om los te komen van onze wortels. Door het lezen van zo’n verhaal, stijg ik even uit boven mijn eigen sores en krijg ik verbinding met de ander. Broederschap betekent verbondenheid voelen met mensen die je niet kent. Dat is toch ten diepste de zin van het leven. Broederschap is anti-nationalistisch, want zij ontstijgt landsgrenzen, paspoorten, voetbalclubs en rassen.”

“Hoe goed is het, hoe heerlijk als broeders bijeen te wonen.” Bijbelse woorden uit Psalm 133, die niet zouden misstaan op een van de met spreuken beschreven wanden van ontmoetingscentrum De Nieuwe Poort, want dominee Van Zwieten houdt van de Bijbel. Niet als onfeilbaar woord van de Ene God, maar als een verhaal dat je bevrijdt uit de duisternis en je een nieuw begin gunt. Hij schreef erover in zijn eerste boek Bijbel op de Zuidas, samen met dominee Ad van Nieuwpoort. Binnenkort verschijnt er een nieuw boek “over de humanistische wijsheden van de Bijbel.”

Hebben mensen nog een boodschap aan de Bijbel?

“De Bijbel is een gemeenschapsboek: je leest het met anderen. We organiseren hier in De Nieuwe Poort bijeenkomsten waarin we met elkaar de Bijbel letterlijk tekst voor tekst doornemen, zoals op school bij begrijpend lezen. Daar komen allerlei mensen op af, ieder met een eigen doel.
Ik gebruik de verhalen uit de Bijbel ook in mijn ontmoetingen. Als predikant vertellen mensen mij de gekste dingen en doen ze de meest bizarre onthullingen. Ze willen daarmee hun verdriet of geluk een plaats geven. Ik oordeel niet, maar zeg dan: je verhaal klinkt een beetje als het verhaal van Job. Of: dit voelt alsof je leeft onder de Farao.”

Bijbel en God zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, toch noem je in je boek God een ‘probleem’.

“In het bestaan zijn voortdurend verschillende goden. Dat kan enorm verwarrend zijn: macht, status, eer, geld… Het gaat erom voor welke god je kiest. Voor mij is de god van de Bijbel de god van de bevrijding. En de Bijbelse verhalen onderscheiden god van andere goden. Door deze god voel ik mij gehoord, gezien en gekend.”

Ervaar je een persoonlijke band met God?

“Ja, maar mijn bezinning daarover duurt kort, want ik ben niet het vertrekpunt. Ik ervaar hem op cruciale momenten in mijn leven. Zoals laatst, toen ik op het punt stond een leeftijdsgenoot te begraven en ik vooraf de familie bezocht om de uitvaart te bespreken. Toen dacht ik: dit ga ik niet alleen doen.”

In 2013 opende je hier het centrum – in het midden van de financiële crisis. Het gaat nu weer beter met de economie. Wat hebben we ervan geleerd, en merk je daar iets van op de Zuidas?

“Als we vroeger iets vertrouwden dan waren het wel de banken. Ik had nooit gedacht dat banken konden omvallen. Wat we hopelijk geleerd hebben van de crisis is dat we niet meer blind het voorgestelde voor waar aannemen. Maar mensen zijn kort van herinnering en de geschiedenis herhaalt zich zomaar. Ik wil geen domineesvingertje opheffen maar wel mensen aan het denken zetten.”

Geld en religie, waarom blijft dat toch altijd zo’n spannende combinatie?

“We vinden het fascinerend. In de Bijbel vind je daar  mooie verhalen over. In de tempel werkten handelaars en geldwisselaars. Dat mocht. Maar wie vergat waartoe hij dat deed, die zag zijn tafel omver geworpen. Je kunt met geld ook goede dingen doen. Ik moet zeggen dat Nederlandse multinationals naast geld verdienen ook de wil hebben de wereld een beetje beter te maken. Dat kun je van veel Angelsaksische bedrijven niet zeggen.”

Wat betekent geld voor jou?

“Ik zie geld niet als een taboe, maar als middel om dingen te bereiken. In de Bijbel worden geldstukken talenten genoemd. Je bent gezegend met talenten. Wat doe je daarmee? Houd je die voor jezelf of deel je ze met anderen? Waartoe ben je geroepen? Deze Bijbelse woorden zijn bij uitstek humanistisch: waar ben jij, waar sta jij voor, en past dat bij je roeping en je roepnaam? Wat is de rol die jij hebt bij het komen van de hemel naar de aarde.”

Van hemel naar de aarde…?

“Wij zijn altijd bezig met hoe je in de hemel komt, maar hoe zorgen we ervoor dat de hemel hier op aarde aanbreekt. Het moet hier gebeuren.”

Wat is die hemel dan?

“Het dak boven ons hoofd, een plek van bescherming, geen reünie-plek.”