Alleen met de Ene

Vóór Djalâl’ud-Dîn Rûmî, hebben mystici als Faridu’d-Dîn al-Attâr, Hakîm as-Sanâí en Ibn ‘Arabî, net als hij, in hun leerdichten een opening gemaakt naar het uitzonderlijke individuele moment van in gesprek zijn met Allah. Hieronder een voorbeeld van wat Allah tegen ons zou zeggen als hij door ons kon worden gehoord. Of: als we zouden luisteren.

Om Rumi in deze tijd te plaatsen is niet zo moeilijk. Hij heeft zich al over acht eeuwen heen met zijn visie en taal in de hele wereld gemanifesteerd. Van de werkelijkheid van zijn wereld zoomen we in op de ongelijkheid die wereldwijd extreme vormen aanneemt. Net als in de tijd van Rûmî bewegen er strijdende partijen door de moslimwereld. In zijn tijd waren dat de Mongolen en de Kruisvaarders, in onze tijd de IS-barbaren en wat je misschien de geallieerde strijdkrachten kunt noemen. En wat een taalverschil als je het over ‘de toestand in de wereld’ gaat hebben.

Ook in de dertiende eeuw was het de vraag hoe het nou is om een heilige stad te zijn. Kruisvaarders en mongolenstormen vormden de achtergrond voor ‘heilig’ leven. Misschien kun je ‘heiligheid’ en ‘heelheid’ beter niet benoemen, of aan een plaats of tijd verbinden. Jeruzalem was er nog het best aan toe in de eeuwen dat Palestina onderdeel uitmaakte van het Ottomaanse Rijk. Jeruzalem is heilig voor de drie monotheïstische wereldgodsdiensten. Dat de aanhangers van deze religie allemaal dezelfde God vereren, namelijk die van Abraham, dat zij geloven dat er naast deze God geen andere bestaat, brengt hen niet bij elkaar. Integendeel, zij verlangen elk voor zich het exclusieve recht op Jeruzalem. [1]

Terecht wordt vanaf het seculiere wereldplatform gezegd dat het láátste wat we kunnen gebruiken, een westerse mogendheid is, die zich nadrukkelijk uitspreekt over de status van Jeruzalem en vertelt welke wereldgodsdienst er de dienst mag uitmaken. De gewone inwoners van Jeruzalem hebben het al moeilijk genoeg. Niemand is gediend bij atheïstische rants of borstklopperij over het rationalisme dat onze samenleving zou kenmerken. Met neerbuigendheid en het vieren van de eigen voortreffelijkheid heeft nog nooit iemand vrede gesticht. Ronen Bergman, senior correspondent voor militaire zaken en inlichtingendiensten voor de grootste krant van Israël, Yedioth Ahronoth, en voor The New York Times Magazine, waarin hij schrijft over intelligence, national security, terrorism, and nuclear issues, (wat een beroepsdeformatie moet dat teweeg brengen) zegt hierover:  ‘Politieke praatjes over Jeruzalem hebben steeds weer bewezen dat woorden tot actie kunnen leiden. Het verliezen van hoop is een van de ergste voedingsbodems voor geweld en een nieuwe intifade.’

Van Jeruzalem naar Amsterdam, van Makam naar Mokum. [2] 

29 november dit jaar werd een bijeenkomst Geloven in Amsterdam gehouden in de Zuiderkerk. 38% van de Amsterdammers voelt zich verwant met een godsdienst of levensbeschouwelijke stroming; 17% met het christendom en 13% met de islam. Subsidiëring van activiteiten van moskeekoepels of migrantenkerken is mogelijk, zolang de activiteiten binnen de beleidsdoelstellingen van de overheid passen, de ene religieuze groepering geen voorrang krijgt boven andere, en gelijksoortige activiteiten van niet-religieuze organisaties. Veel organisaties en instellingen met religieuze wortels doen vanuit hun overtuiging op de meest uiteenlopende manieren maatschappelijk werk. Het leeuwendeel van dat werk gebeurt op vrijwillige basis. Met dat maatschappelijk vrijwilligerswerk besparen alleen al de 475 geregistreerde moskeeën in Nederland volgens onderzoek van Oikos de samenleving jaarlijks ruim 150 miljoen euro. [3]

Van geloven in Amsterdam zoomen we in op eenzaamheid: één op de acht Amsterdammers is ernstig eenzaam. Nog eens 220.000 Amsterdammers voelen zich matig eenzaam. 25% van deze eenzame Amsterdammers, jong en oud, heeft een Turkse achtergrond. Dat blijkt uit de monitor van de Geneeskundige en Gezondheidsdienst Amsterdam (GGD). Over eenzaamheid onder Turkse Amsterdammers is, los van deze cijfers, nog weinig bekend. Hoe ontstaat eenzaamheid onder deze doelgroep? En belangrijker: wat kunnen we doen om eenzaamheid onder Turkse Amsterdammers te verminderen? Waarbij de vragen zijn: Wat is eenzaamheid? Wie hebben er last van? Wat kunnen we er tegen doen? Wat werkt? En wat werkt niet? [4]

Eenzaamheid laat je vragen:

In samenwerking met openbare leeszalen en bibliotheken gaat men bijvoorbeeld bij vereenzamende mensen thuis voorlezen.

Bibliotherapie dus. Wat dat is? De term bibliotherapie is ontstaan vanuit het idee dat ‘lezen’ de gevoelswarmte, de houding en het gedrag van een persoon kan beïnvloeden en op deze manier bijdraagt aan een persoonlijke ontwikkeling. Zo zouden we door te lezen onze gevoelens leren herkennen en uiten en inzicht ontwikkelen in de tekst van bijvoorbeeld de Masnawî van Mevlana Djalâl’ud-Dîn Rûmî en die verbinden met ons eigen leven.

Een imam zei tijdens zijn preek in de moskee: ‘Moslims tellen het aantal keren dat ze met hun tasbîhs de schone namen van Allah reciteren, maar niet het aantal holle woorden en loze kletspraatjes, of zoals de Koran zegt: ijdele gesprekken of zondige taal. Laat daarvoor in de plaats de taal van de liefde horen en zeg vooral: ‘vrede met jou, vrede.’ Met het veranderen van je taal kun je het dagelijks leven dus een beetje paradijs op aarde maken.

Om dat waar te maken zegt Mevlana Djalâl’ud-Dîn Rumî:

Wat Rûmî doet is daarvoor de taal aanleveren; taal die ons in staat stelt uit een bestaand kader of theoretisch model te breken, wat verfrissend kan werken tegenover de manier waarop we verklaard, voorspeld en gestuurd worden door zogenaamde deskundigen, journalisten en politici. Onze gerichtheid op een beperkende of beangstigende actualiteit zoals islamofobie of moslimhaat, kan daarmee worden overstegen. En daartoe kan taal ons in staat stellen. Want het tegenovergestelde werkt ook.

Nú zie je een enorme verharding in de taal wanneer de islam en moslims worden besproken. Bij het noemen van djihadisten of terroristen, wordt ‘radicale’ vóór het woord islam al weggelaten. De nuance wordt daarmee de nek om gedraaid.

We hebben de vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel staan, maar alle partijen lijken soms te vergeten hoe we – juist als zaken dreigen te escaleren – met die vrijheid om moeten gaan. Veel mensen voelen zich in toenemende mate en op verschillende levensterreinen onveilig. Men maakt zich zorgen over de vluchtelingenproblematiek, er is angst dat we onze culturele identiteit kwijtraken. En hoe gaan we om met onze privacy? Moeten we juist meer persoonlijke gegevens openbaar maken of moeten we hier voorzichtig mee zijn? Als je voortdurend boosheid of verongelijktheid tegenover je treft, dan zal er niet veel openheid zijn. Het hangt er ook vanaf wie je ontmoet, met wat voor sleutelfiguren en bronnen je te maken krijgt. Laten we daarom kijken naar de bronnen die we hebben. We dienen die bronnen te bevrijden uit hun tijd- en taalgebonden gevangenis en te vertalen naar het hier en nu. [5]

Om uit een bekrompen denkkader te worden bevrijd naar een nieuw verstaan, bevrijdt Rûmî de geketende taal van de dogmatische cliché’s. Hij maakt het privégesprek in eigen woorden tussen God en de mens mogelijk. Zoals de Koran zegt:  Daarna verwisselen Wij het boze met het goede … en zullen hen na hun vrees, vrede en veiligheid geven.[6] Dit kan leiden tot een vertrouwensrelatie met je Schepper, die door de Koran tabattul volledige toewijding en overgave wordt genoemd.[7] We kunnen daartoe twee wegen bewandelen: de horizontale en de verticale. De horizontale is die van je relatie met ieder ander. En de verticale is je relatie met je Schepper. Eerst een aanzetje voor de horizontale.

In 2018 staan alle inwoners van Nederland voor een keuze: wél of niet investeren in elkaar.

Onze levensbeschouwingen en wereldbeschouwingen kunnen we niet geïsoleerd van de dagelijkse werkelijkheid in aparte vakjes parkeren. Wíj vormen de samenleving. Dat betekent dat we van elkaar op de hoogte zijn. Dat we bijvoorbeeld de urgentie van een gezamenlijke visie op ecologie en economie inzien. Als we elkaar kennen en van elkaars intenties op de hoogte zijn dan heeft bijvoorbeeld ‘nepnieuws’  een veel kleinere kans. De interpretatie van ‘de democratische rechtsstaat’ en die van ‘de islam’ hebben elk hun eigen dynamiek. Beide systemen zijn voortdurend in beweging. Nu worden vaak de mensen die het hardst schreeuwen van beide systemen in de media en de politiek met elkaar in gesprek gebracht. Want dan heb je geheid vuurwerk. Het gevoel van onveiligheid dient te worden bestreden. Daar heb je bijvoorbeeld als moslim, maar natuurlijk als mens, een gedeelde verantwoordelijkheid in. Dat wat goed en kwaad voor jou is, is het ook voor mij. Het is niet zo dat een andere groep een heel ander waardenstelsel naleeft. Zeker niet wat betreft veiligheid en vertrouwen. Mijn advies voor 2018 is daarom: investeer in elkaar en leer elkaar kennen. [8]

Van horizontaal naar verticaal, van tabaddul naar tabattul, dan zijn we weer Alleen met de Ene, onder vier ogen.

Rûmî beweegt van het goddelijke naar de mens en zegt: