De arbeidsmigrant bestaat niet, want de diversiteit binnen deze groep is groot. We zien een variatie van hoog- tot laagopgeleide individuen, afkomstig uit landen zoals Polen, Roemenië of Bulgarije, en met verschillende etnische achtergronden, zoals Bulgaars, Bulgaarse Turk of Roma. Sommige wonen in Den Haag, anderen in Zaandam. Deze diversiteit doet denken aan een vergelijkbare situatie waarin de eerste groepen migranten die nu oud zijn verkeren. Veel van de oudere migranten, die uit landen als Turkije, Marokko, Griekenland, Italië of Spanje kwamen, oorspronkelijk ook arbeidsmigranten waren. Wat valt er te leren van hun ervaringen en ontwikkelingen in het zorg- en welzijn domein om het leven van hedendaagse arbeidsmigranten te verbeteren? Want laten we eerlijk zijn, er blijkt niks permanenter te zijn dan tijdelijke migranten. Een groot deel van de huidige arbeidsmigranten zal niet terugkeren. Meestal zijn ze bezig om hier een nieuw leven op te bouwen.
Tijdens de bijeenkomst georganiseerd door Pharos waren onderzoekers, beleidsmedewerkers, zorg- en welzijnsprofessionals, sleutelfiguren en zelfs eerste generatie arbeidsmigranten uit de Midden- en Oost-Europese landen aanwezig. Alle waren het erover eens dat de situatie van arbeidsmigranten schrijnend is.
Allereerst spelen de verslechterde mentale en fysieke gezondheid als gevolg van slechte arbeids- en huisvestingsomstandigheden een belangrijke rol. Daarnaast is er een gebrek aan Nederlandse taalvaardigheid, wat op dit moment niet als prioriteit wordt beschouwd. Arbeidsmigranten blijken ook moeilijk hun weg te vinden naar zorg- en welzijnsdiensten. Daarom hebben ze sterke behoefte aan informatie in de eigen taal. Ten vierde is er een noodzaak voor een cultuursensitieve benadering in de zorg- en welzijnssector en het inzetten van sleutelfiguren als bruggenbouwers om moeilijk bereikbare mensen te verbinden met het zorg- en welzijnssysteem.
Deze vier aandachtspunten zijn echter geen nieuw gegeven omdat ze sterk overeenkomen met de situatie van de voormalige arbeidsmigranten, die nu met pensioen zijn.
Nieuwe uitdagingen
Opvallend genoeg zijn er ook enkele verschillen. Vanwege het vrije verkeer van migranten binnen de EU zijn velen niet officieel geregistreerd bij de gemeentelijke basisregistratie (BRP), wat leidt tot problemen bij het vinden van passende huisvesting, het afsluiten van verzekeringen en het verkrijgen van andere essentiële diensten die aan BRP zijn gebonden. Ten tweede ligt de nadruk bij deze nieuw groep minder op wat cultuursensitief werken precies inhoudt en meer op de noodzaak om hun levensomstandigheden te verbeteren. Al deze overeenkomsten en verschillen laten zien dat we al over aanzienlijke kennis beschikken. Toch lijkt er weinig beweging te zijn in het verbeteren van het leven van arbeidsmigranten. Waar blijven de oplossingen?
Er zijn drie barrières. Ten eerste, als we arbeidsmigranten van zowel vroeger als nu alleen als ‘kwetsbaar’ definiëren, blijven we hen beschouwen als afhankelijk en duur. In een participatie-samenleving waar zowel zelfredzaamheid als wederzijdse ondersteuning centraal staan, is dit contraproductief gebleken. In de ondersteuning van oudere arbeidsmigranten, hebben we met vallen en opstaan geleerd dat het benaderen van deze groep vanuit hun talenten en potentieel veel effectiever is. Dit biedt zeker een duurzame sociale oplossing, zeker in tijden van personeelstekorten en budgetbeperkingen.
Ten tweede, de politieke agenda. Hoe groot moet een kwestie zijn om financiering te rechtvaardigen? Gaat het om de omvang van de getroffen groep of om de ernst van hun situatie? Draait het om oplossing, verlichting of verkenning van het probleem? En wie neemt deze beslissingen? De decentralisatie van de zorg- en welzijn heeft ertoe geleid dat bestaanszekerheid centraal staat, maar vaak worden mensen van het kastje naar de muur gestuurd. Het lijkt erop dat niemand bereid is verantwoordelijkheid te nemen.
Dit leidt tot barrière drie: samenwerking. Samenwerking is van cruciaal belang in ons huidige systeem, maar deze samenwerking is vaak gefragmenteerd en ontoereikend. Zowel formele als informele netwerken hebben behoefte aan een centrale persoon, organisatie of instantie die ervoor zorgt dat het netwerk efficiënt functioneert en wordt onderhouden. Wanneer dit ontbreekt, valt het netwerk uiteen en worden de gestelde doelen niet behaald.
Het is dus van groot belang dat onderzoekers, beleidsmakers, zorg- en welzijnsprofessionals, en sleutelfiguren die zich inzetten voor een verbetering van het leven van zowel voormalige als huidige arbeidsmigranten, intensief samenwerken. Professionals die werken met huidige arbeidsmigranten hebben bijvoorbeeld waardevolle best practices ontwikkeld op het gebied van het verstrekken van informatie in de eigen taal, terwijl degenen die met voormalige arbeidsmigranten werken diepgaande kennis hebben opgebouwd van cultuursensitieve benaderingen.
Samen voor een betere toekomst
Samenwerking tussen deze groepen kan het verschil maken in het verbeteren van de levens van zowel toenmalige als huidige arbeidsmigranten. Het is de sleutel tot een toekomst waarin we de lessen uit het verleden kunnen gebruiken om een duurzamere en rechtvaardigere samenleving te creëren, waarin alle arbeidsmigranten de erkenning en ondersteuning krijgen die ze verdienen.
