Woensdagavond 12 oktober gaan we met een groep van 16 deelnemers op reis naar Krakau en Auschwitz. Ik ga als begeleider vanuit NEWConnective mee. Alhoewel ik alweer bijna tien jaar meedraai in de wereld van de interlevensbeschouwelijke dialoog (specifiek de trialoog tussen moslims, christenen en joden) en vaak op dialoogreizen ben geweest, vind ik het dit keer spannender dan ooit.
Srebrenica
In 2012 bezocht ik Srebrenica met een groep moslim- en christenvrouwen uit Europa en het Midden-Oosten Srebrenica. Dat was voor het project European Project for Interreligious Learning. Wat een indruk maakte deze plek. Vooral op ons, de Nederlanders. Door het herdenkingsmonument, de lokale centra voor vermiste personen en de vrouwen van Srebrenica die ons rondleidden en vertelden over hun omgekomen zonen en vaders waren we ons heel erg bewust van al het kwaad en alle pijn van deze plek. Als Nederlanders bespraken we onderling de rol van de Dutchbatters; voor ons alweer zo lang geleden, maar voor de vrouwen van Srebrenica nog steeds vers vanwege het grote verlies dat zij geleden hebben. We hadden het over de schuldvraag: konden we ergens specifiek de schuld leggen voor de val van Srebrenica? Konden we in ieder geval erkennen dat veel mensen, groepen en landen hun verantwoordelijk niet genomen hebben tijdens de val van Srebrenica? Niemand van de vrouwen van Srebrenica had ons iets gevraagd of gezegd over de schuldvraag, maar toch voelden wij ons aangesproken en gedwongen om er met elkaar over te praten. De gesprekken waren pijnlijk, maar het bracht ons – moslims en christenen uit Nederland – dichter bij elkaar. We waren ons erg bewust van onze verschillende perspectieven en tegelijkertijd van onze gezamenlijke Nederlandse identiteit. De plek en de kracht van de Bosnische vrouwen hadden op ons indruk gemaakt en we besloten niet te discussiëren maar vooral stil te staan bij de slachtoffers en de ruimte aan de vrouwen van Srebrenica te geven. Stilte was het enige antwoord dat we konden geven.
Auschwitz
Dat was Srebrenica. Een plek waar 8000 onschuldige mannen, van jong tot oud, omgebracht zijn. Nu gaan we naar Auschwitz, een plek waar volgens de historische bronnen meer dan 1 miljoen joden omkwamen. Ik haal het voorbeeld van Srebrenica niet aan om te vergelijken, want elke plek met menselijk leed kent zijn eigen verhaal. Echter word ik bij mijn eigen persoonlijke voorbereiding op de reis naar Auschwitz onvermijdelijk herinnerd aan Srebrenica. Van kennissen die er zijn geweest weet ik dat een bezoek aan Auschwitz je kan ontgoochelen en een diepe indruk achterlaat, dat kan ook niet anders. Ik vraag me af welke vragen op zullen komen, welke emoties bij mezelf en in de groep opgeroepen worden, wanneer alleen stilte het juiste antwoord kan geven.
Diversiteit in begeleiding
De begeleiders van deze reis hebben allen een andere achtergrond: zo ben ik moslim, zijn Robert-Jan Nijland en Linda Ottevanger vertegenwoordigers van stromingen van het protestantisme en is Natascha van Weezel joods (en nazaat van Auschwitz-overlevenden). We hebben bewust voor diversiteit gekozen om de deelnemers van de reis zo goed mogelijk te kunnen begeleiden en in de dialoog ruimte te bieden aan verschillende invalshoeken. Niet alleen de jongeren, maar ook wij als begeleiders zullen ons door dit bezoek letterlijk uit onze comfortzone begeven en bewust worden van zowel onze eigen identiteit als die van de ander. Door samen te zijn, op elkaar aangewezen te zijn in de verwerking van alle informatie en ervaringen en hierover met elkaar in dialoog te gaan, leren wij onszelf en elkaar kennen.
Yom Kippur en Ashura
Onze reis valt heel toevallig tijdens Yom Kippur, de grote verzoen-viering van de joden, en Ashura, de islamitische maand voor vergiffenis en verzoening. Wij zullen tijdens de reis hier ook stil bij staan; zo hebben we dagelijks onze bezinningsmomenten. We delen teksten en stiltes uit onze verschillende levensbeschouwingen met elkaar en reflecteren op kwaad, leed, verzoening, liefde en hoop.
Gedurende de reis zullen we onze ervaringen via onze Facebook-pagina Auschwitzreis voor jongeren en eigen Facebookpagina’s als NEWConnective Amsterdam delen. Na de reis zullen de jongeren als zogenaamde ‘social agents’ hun kennis en ervaringen met hun leefomgeving en andere jongeren delen. Wij vragen hen om hun ervaringen in concrete activiteiten om te zetten, zoals de organisatie van bijeenkomsten met andere jongeren (waarbij wij hen zullen faciliteren).
Vooruitblikkend, maar nog thuis in Nederland, hoop ik dat onze reis ons als groep dichter bij elkaar zal brengen en bij zal dragen aan ons gezamenlijke besef dat elk slachtoffer, van welke achtergrond dan ook, er een teveel is en ons (nog meer) zal stimuleren om ons in te zetten voor de ander en een samenleving vol vrede en verzoening. We zullen ons bewuster worden van de invloed van de de Tweede Wereldoorloog op het hedendaagse Nederland en West-Europa. En we zullen stil staan bij de slachtoffers van Auschwitz.
Salam, sjalom en vrede voor iedereen.
