Beste Typhoon,
De commentaren lezend op jouw optreden in Zomergasten blijk ik echt iets te hebben gemist. Wat dan? Ik herken heel veel in wat je verteld hebt en hebt laten zien. Veel meer dan men vanuit onze totaal verschillende achtergronden zou vermoeden.
Bijvoorbeeld dat je als kind het bos in trok om te ‘chillen met God’. Ik ervoer het niet zo expliciet maar achteraf kan ik mijn beleving van het mysterie in de natuur gerust zo kwalificeren. Ik zocht het onder de ontzaglijke hemel van de Zeeuws-Vlaamse polders en niet in de Veluwse bossen, maar de ervaring is hetzelfde.
Alles wat je verder zei over God, het licht, seks, zelftwijfel, burn-out, de stilte tussen twee noten die de muziek bepaalt (prachtig!), je creatieve proces en vooral de Liefde – het is mij sympathiek en vertrouwd. Je Godbeleving ademt een soort Afro-mystiek die me uit het hart is gegrepen. Ik heb er inderdaad spijt van dat ik ervoor koos om te lezen en pas toen ik daar te vermoeid voor was de tv aanzette. En jou dus datgene hoorde zeggen waardoor ik ook meteen weer afhaakte en doorzapte.
Wat was dat dan?
Rode of blinde vlek?
Het was je opmerking die heel rechts Nederland, Wilders voorop, in de gordijnen joeg. En mij dus onmiskenbaar ook een ongemakkelijk gevoel bezorgde – wat mij op zich dan weer een ongemakkelijk gevoel bezorgt, want ik wil daar niet bij horen.
Wat je te berde bracht is het thema van Black lives matter:
‘Als je de lucht inademt van een samenleving, dan adem je deels ook dat geïnstitutionaliseerde racisme. Dat komt binnen, dat kan sluimeren. Dat is die blinde vlek.’
Waarom haakte ik af? Omdat ik een vermoeidheid in mezelf signaleerde die ik niet kon negeren. Een ‘daar gaan we weer’. Het gevoel dat Black lives matter een vlek rood blijft kleuren die al rood is.
Het telkens zo bloedernstig profileren van dat thema – is dat niet de oorzaak van wat je juist wil vermijden? Namelijk dat kleur ertoe doet? En werkt het niet onnodig polariserend? Juist naar mensen toe die het niet verdienen om geassocieerd te worden met racisme en daar ook niet voortdurend van beschuldigd willen worden?
Of wijzen deze vragen juist op mijn blinde vlek? Ik sluit het niet uit, maar ik zie het dus niet. Wat ik wel zie is het volgende.
Framen
Natuurlijk zijn er ook nu nog enkele idioten – en ze zullen er altijd blijven – die in alle ernst menen dat het blanke ras superieur is, maar daar kun je toch niet een complete samenleving op afrekenen?
In sommige fundamentalistische kerken ziet men achter elke boom de duivel. Sprookjes, popmuziek, kaartspel, kinderboeken, overal loert de satan. Dat is geen bewust leven meer, dat is paranoïde. Vind je niet dat ook in het kamp van het antiracisme het gevaar bestaat van een zeker fundamentalisme? Met het daarbij behorende wantrouwen dat in elk dingetje racisme wil zien?
Zo heb ik de indruk dat er soms causale verbanden worden gelegd waar ze niet per definitie hoeven te zijn. Bijvoorbeeld door alles onder te brengen in een wit/zwartschema. Wanneer een willekeurige witte vandaal een gekleurde medemens iets aandoet hoeft dat niet altijd te zijn vanwege diens kleur. Het kan ook zijn dat die iemand rijk is, een toevallige passant, een rivaal, een vrouw…
Allemaal verwerpelijk maar geen racisme. Je kunt niet elke misdaad racistisch framen.
Mystiek van de onteigening
Want al die tijd blijven we maar in de weer met eigen. De eigen identiteit, die veilig te stellen, terwijl dat nu precies de oorzaak is van de ellende in de wereld. Dat terugtrekken in de eigen groep, wat we overal om ons heen zien in het toenemende nationalisme van America first, eigen volk eerst etc. – al die ‘trots’ op het eigene, is dat niet juist het grote gevaar dat de wereldsamenleving bedreigt? Immers, niet dat ik wit of bruin of zwart ben, niet dat ik Aziaat of Afrikaan of Europeaan ben, bepaalt wat voor mens ik ben, maar juist in hoeverre ik bereid ben om mijn identiteit opzij te zetten en open te staan voor het universele mens-zijn. In de eerste plaats aardebewoner. Wereldburger. Mens.
Dat was toch ook wat James Baldwin zei in het door jou uitgekozen fragment? ‘Ik ben geen ‘negro’, ik ben een mens.’
Het is verschrikkelijk geweest en het is nog steeds verschrikkelijk wat mensen elkaar aandoen op grond van superioriteitswaan van het eigene. Laten we daarom onszelf ont-eigenen om te leren wie we als mens echt zijn. Of liever: kunnen worden.
De ware identiteit van de mens is geen identiteit – zodat we ruimte worden voor het goddelijke, de Liefde. Om God in ons God te laten worden. Dat heet mystiek.
Ik denk, beste Typhoon, dat jij net als ik gelooft dat het antwoord op onrecht, onderdrukking en op alle gestalten van racisme te vinden is in deze mystiek van de onteigening. Een prachtig voorbeeld van hoe mystiek politiek vruchtbaar gemaakt kan worden.
Wat is mystiek ook weer? Chillen met God! Dat vind ik wel een mooie, nieuwe omschrijving. Ik herken in jou dus een medemysticus van de Liefde.
Hartelijke groet,
Wim
Beste Wim,
Je schrijft:
‘Waarom haakte ik af? Omdat ik een vermoeidheid in mezelf signaleerde die ik niet kon negeren. Een ‘daar gaan we weer’. Het gevoel dat Black lives matter een vlek rood blijft kleuren die al rood is.’
Ik herken je vermoeidheid, maar ergens denk ik dat we het verwarren met irritatie. Irritatie van ‘moet het daar alweer over gaan’, omdat we de illusie hebben dat we het al weten.
En dat weten is niet aan de hand. De rode vlek waar je het over hebt, wordt nog steeds niet herkent. Ook niet door jou.
Ik ben blij dat je openstaat voor de optie dat het een blinde vlek is:
‘Natuurlijk zijn er ook nu nog enkele idioten – en ze zullen er altijd blijven – die in alle ernst menen dat het blanke ras superieur is, maar daar kun je toch niet een complete samenleving op afrekenen?’
Dit mechaniek, dat de racisme bij de uitzondering behoord, en dat alleen zij de fout ingaan, is hetgeen waarom het frame ‘kleur’ nog steeds nodig is;
Om de blinde vlek aan te stippen. De rode stip niet alleen te zetten bij de ‘slechteriken’ maar het systeem va kleur te voorzien. Herkenbaar maken, onderstrepen dat we niet blanco zijn, en anderen rood, maar dat er een spectrum van rode tinten is die kleur moeten bekennen.
Vermoeiend inderdaad, maar mijn tip is om er doorheen te gaan ipv omheen.
Kleurenblindheid is een mechaniek om er omheen te manoeuvreren.
Ik herken het bij mezelf. Jarenlang gedacht en gevoeld dat ik kleurenblind was, en dat hielp me per ongeluk om mijn onbewuste racistische denkwijzen te kunnen blijven ontkennen, onbewust weliswaar, maar achteraf gezien maneuvreerde ik om de pijn heen. Het monster in me verbergen, het was te lelijk om aan te zien.
Je alertheid om aan te kaarten dat er ‘in het antiracisme het gevaar bestaat van fundamentalisme’
is een kaatsballetje. Het mechaniek van overdrijving zoals ‘wantrouwen dat in elk dingetje racisme wil zien?” keert de mooie eerlijke uitspraak van Typhoon weg van jezelf:
Typhoon maakt ons bewust van het sluimerende, van het onbewuste:
‘‘Als je de lucht inademt van een samenleving, dan adem je deels ook dat geïnstitutionaliseerde racisme. Dat komt binnen, dat kan sluimeren. Dat is die blinde vlek.’
Niet de schuld wordt aangestipt, ook geen polarisering wordt aangewakkerd. Maar een oproep om te erkennen dat het een systeem (een erfenis, een stuk lucht dat we inademen) is waar we allen door beïnvloed zijn.
‘Juist naar mensen toe die het niet verdienen om geassocieerd te worden met racisme en daar ook niet voortdurend van beschuldigd willen worden?’
Daar zit de crux: wie verdient het niet om met racisme te worden te worden geassocieerd?. Het lijkt alsof je denkt dat er een groep mensen is die buiten de maatschappij staat en niet dezelfde lucht inademt.
Daar zit de blinde vlek.
Nogmaals, het gaat niet om schuld. Het gaat om verantwoordelijkheid.
Mooi hoe je voorstelt om de eigen identiteit aan de kant te zetten voor de ander.
Dat is denk ik nodig om de afweermechanieken los te laten. Als wij onze witte identiteit los durven laten, onze identiteit van vermeende neutraliteit en onbewuste patronen niet weg te wuiven of te verkleinen in vergelijking met echte ‘racisten’.
Je oppert een oplossing te zien in de mystiek van de onteigening.
Als dat betekent betekent dat we in dat ‘chillen met God’ hem in de ogen durven aankijken en in het gesprek aangaan met de ander onze blinde vlekken onder ogen durven komen, dan ben ik het daarin gloeiend met je eens!
Beste Roald,
dank voor je uitgebreide en sympathieke reactie. Ik zoek mijn gelijk niet. Nooit. Daarom heb ik de brief ook vragenderwijs opgesteld. Wel heb ik de indruk dat ik geen blinde vlek heb waar het de rode vlek betreft. En ik stel mijn vragen tegen de achtergrond van wat ik zie, namelijk dat het telkens rood kleuren van de vlek averechts werkt en dat veel mensen die zich er heel goed bewust zijn van hoezeer onze cultuur is doordesemd van racisme zich aangevallen voelen.
Ik heb de vraag willen stellen. Ik zoek mijn gelijk niet. Wat ik ten diepste beoog met deze column zit in de laatste sub-paragraaf: dat de mens bestemd is om – uiteraard na zich eerst bewust te worden van zijn identiteit – uiteindelijk daarvan leeg te worden en God in hem God te laten worden.
Maar ik ben mij bewust van de gebrekkigheid van mijn formuleringen.
Nog een toevoeging:
als een bepaalde visie op de werkelijkheid verabsoluteerd wordt en tot een ideologie gemaakt, gaat het altijd mis.
Dat zie ik in de BLM-beweging en het geldt ook voor mijn eigen visie. Daarom nodig ik uit tot telkens weer ont-eigening.
Ik vond dat Typhoon heel indringend de pijn liet zien van het anderszijn en zwart zijn. Verder ging hij ook in op het verleden van zijn familie als slavenhouder, Hoe schokkend het was dat te ontdekken.
Ik vond het een prachtige avond, hoewel ik het niet volgehouden heb tot 11 uur
Beste Wim,
Ik zie wat je probeert te doen, de vragen stellen, kijken naar het diepere wat ons allen mens maakt. Tegelijkertijd nodig ik je uit om eens dit artikel van Rob Wijnberg van De Correspondent te lezen: “Wat ik leerde over racisme door te luisteren naar mensen die het ervaren”. Zijn betoog raakt op veel plekken met die van jou, en toch trekt hij een andere conclusie. Ik ben benieuwd wat je ervan denkt.
Bijvoorbeeld dit stukje is heel verhelderend:
“Een wit persoon die zegt: ‘Ik zie geen kleur’ is in essentie hetzelfde als een baas die zegt: ‘Ik zie geen hiërarchie’. Dat die voor jou niet zichtbaar is, wil niet zeggen dat die er niet is. Het wil wél zeggen dat jij je kunt veroorloven die niet te zien”.
https://decorrespondent.nl/11451/wat-ik-leerde-over-racisme-door-te-luisteren-naar-mensen-die-het-ervaren/204209736654-0c312aa9
Beste Tsjalline, dank voor je reactie, die ik onverhoeds nog op het spoor kwam (publicatie is al weer tijdje geleden). Een sterk en genuanceerd verhaal van Wijnberg, dat ik eerst nog goed op me zal laten inwerken. En waar ik zeker ook mijn voordeel mee zal doen.
Drie tegenwerpingen kwamen al meteen in me op:
1. Denk je niet dat er ook heel witte, autochtone, heteroseksuele mannen (van de norm) zijn die net zo goed kansloos zijn om bij DWDD te komen of een bedrijf op te richten? Juist uit deze groep zijn heel veel mensen gefrustreerd… Kansloos milieu om andere redenen.
2. Ik beweer niet dat er geen racisme zou zijn, alleen dat je daar niet de hele werkelijkheid uit kunt verklaren. Ik zie racisme, maar niet in alles.
3. Mijn vragen aan BLM komen voort uit bezorgdheid: pas op voor de ideologie van één bril, één perspectief, één dogma. Niemand zal bv. beweren dat de kritiek van Marx op de uitbuiting van arbeiders onterecht was, maar ook zijn klassenstrijd was geen oplossing voor alles, integendeel het leidde tot nieuwe onderdrukking. Er waren ook misstanden om andere redenen.
Maar ik houd open dat dat allemaal mijn blinde vlek is. Ik stel slechts vragen.
Beste Wim,
ondanks je pogingen het te begrijpen sla je in mijn ogen de plank mis, ook in je latere reacties. Het gaat er niet om wat wij witte mensen vinden, het gaat om de pijn van anderen, die wij misschien niet zien, niet begrijpen, maar waar wij wel onderdeel van zijn. Je moet racisme niet op individueel nivo bekijken maar maatschappelijk. Het gaat er niet om of een wit persoon niet bij DWDD kan komen, het gaat er om dat zwarte mensen per definitie minder kans hebben. Wit privilege betekent niet dat je als wit persoon geen problemen hebt. Wel dat je het sowieso makkelijker hebt in onze samenleving dan iemand die zwart is. Of van welke afkomst dan ook.
Los van wat je verder van Willem Schinkel vindt (ik vind hem geweldig, maar die mening hoef je niet te delen) biedt dit interview meer zicht op hoe het systeem van racisme in elkaar zit en in stand gehouden wordt. https://www.nieuwwij.nl/interview/alles-in-onze-samenleving-is-geordend-rondom-de-suprematie-van-witheid-en-mannelijkheid/
Dank Nico.
We komen er voorlopig niet uit, vrees ik. Dit artikel van Schinkel had ik al gelezen en ik herkende er onze samenleving totaal niet in. Sterker nog, het bezorgde mij precies het gevoel van vervreemding dat mede de aanleiding was tot het schrijven van mijn vragen aan Typhoon. Vroeger had je zo’n reclameleus: C&A is toch voordeliger. Daar win je het nooit van. Dat lijkt ook wel zo in deze discussie: Je bent toch een racist… Het geeft het gevoel van ‘Barbertje moet hangen’. Ik stop nu met deze discussie en wie dat wil mag het laatste woord. Ik blijf erover nadenken en zelfonderzoek doen naar racisme in mij. Meer kan ik niet doen.