Blooper – hoe de mens zichzelf overleeft

In TV-bloopers vallen acteurs uit hun rol. Daar valt om te lachen. In het gewone leven komen ook bloopers voor. Iemand zegt of doet spontaan iets stoms. Soms is dat grappig, soms heeft het tragische gevolgen. Een lid van de Tweede Kamer gaat op theevisite bij hare majesteit en klapt daarna op TV uit het paleis. Einde carrière.

Bloopers lijken beperkt tot acteurs en onnozelaars, maar eigenlijk zijn ze typerend voor de mens. Mensen hebben een prachtig script, maar vallen steeds weer uit hun rol. Dat zorgt voor veel ellende.

De mens is per definitie een mislukte acteur. Van glansrollen maakt hij een tenenkrommende vertoning. Je ziet dat bijvoorbeeld aan ideologieën. Die zijn toch bedoeld als blauwdrukken voor de mooist denkbare samenleving. Maar er gaat, net als bij revoluties, altijd iets grondig mis. Liberalisme verheerlijkt menselijke vrijheid. Mooi. Maar wat doe je dan met de sociale kant van de mens? Socialisme koestert gemeenschap en solidariteit, maar hoe zit het dan met de vrijheid?

Of neem het kapitalisme. Ook al een ideaal gedachte samenleving, als je tenminste afgaat op de reclameboodschappen voor zijn producten. Welzijn en welvaart gaan hand in hand. Intussen levert deze blauwdruk in de praktijk een ongelijkheidsmaatschappij op waarin mensen ingedeeld worden naar hun koopkracht. Om maar te zwijgen van de mensen die met hun lage loon de markt in stand houden. Die kunnen niet eens kopen wat ze zelf maken of bouwen.

Bieden godsdiensten dan misschien nog enige compensatie? Ze komen in ieder geval allemaal met een recept voor het juiste gedrag en het goede samenleven. Er is een visie op de mens en diens bestaan.

Maar helaas, ook religies ‘bloopen’. Machtsvorming is namelijk nodig om gelovigen en geloof te organiseren en de boodschap verder te helpen. Het gedrag van gelovigen moet aangestuurd worden, maar oh oh, wat gaat daar allemaal bij mis! Om maar te zwijgen van de omgang met andersgelovigen. Als gelovigen hun blauwdruk van de gedachte ideale samenleving in de praktijk gaan toepassen, zelfs met geweld, dan gaat er al snel iets mis. Haat laat koppen rollen en stookt de brandstapels op. Door de rookgordijnen ziet niemand nog de boodschap van het goede samenleven.

Nu ja, het lijkt eerlijk gezegd ook onbegonnen werk. Ieder van ons draagt in de hersens 100 miljard neuronen mee. Onze hele manier van denken is afhankelijk van verbindingen tussen die neuronen. Als je het aantal mogelijke verbindingen bij elkaar optelt, krijg je een 10 met een miljoen nullen. Waren we maar 100 % voorgeprogrammeerd zoals de andere dieren. Maar we moeten heel veel zelf uitzoeken. Logisch dat een mens dan niet zo goed raad weet met die baaierd aan mogelijkheden. En logisch dat je dus veel culturen hebt en ook veel religies. Die dan ook nog allemaal in verandering en verwarring verkeren. Ze spreken zich uit tegen het kwaad, maar kunnen het niet vermijden. Mooi scenario, slechte uitvoering. Bloopers.

Dat overleef je als mensheid alleen als je net doet of wat er uiteindelijk toevallig ten goede uit komt helemaal normaal en vanzelfsprekend is. We spelen met grote ernst dat het allemaal wel meevalt en dat het absolute geluk binnen handbereik ligt. En dat werkt gelukkig al zolang de mensheid bestaat.

Kijk, zo is spel toch nog nuttig.