Naast wat restanten christelijk fundamentalisme in en rond de Biblebelt kent ons land ook import-fundamentalisme van christenen en moslims. Hier groeien mensen op met een strakke religieuze ideologie die leidt tot bewustzijnsvernauwing. Hoewel? Vaak gaat het bij migranten ook om emancipatie. Voor hen kan religie een motor zijn van bewustwording, sociale erkenning en ontwikkeling.
Zelf mocht ik dat in 1995 ervaren als freelance verslaggever van een regionale krant. Ik maakte een reportage over een Ghanese kerkdienst – ja, het swingde de pan uit! – in een grote parkeergarage in Amsterdam-Zuidoost. Ik zag en hoorde mensen die in een lastig parket zaten met tegelijk veel geestelijke en sociale ‘power’. En ook enorm veel solidariteit. Ook vanuit diverse moskeeën werken mensen aan emancipatie, dialoog en integratie en vindt sociaal werk plaats.
Toch kan godsdienst ook conservatief en benauwend zijn. En in het ergste geval leiden tot geweld. Ook in Nederland groeien mensen op in een milieu waarin vastomlijnde godsdienstige waarheden samen een gesloten ideologie vormen. De veilige wereld van de eigen groep wordt in contrast geplaatst met de boze buitenwereld.
Populistische hogepriesters
In die zin is er relatief weinig verschil tussen fundamentalistische christenen en moslims. Sterker nog: het anti-islam sentiment dat in de SGP-achterban zo sterk aanwezig is, lijkt soms bijna op een vorm van zelfhaat. Kijk naar de overeenkomsten: het bewaken van een traditioneel rollenpatroon tussen mannen en vrouwen, het taboe op homoseksualiteit en andere onwrikbare en exclusieve waarheden op basis van een religieus boek dat ‘van kaft tot kaft’ waar is en geen ruimte biedt aan persoonlijke interpretatie.
Meer dan negentig procent van de Nederlandse bevolking is vandaag – godsdienstig of niet – stukken vrijzinniger georiënteerd. Leve de vooruitgang! Maar maakt secularisatie mensen uiteindelijk ook minder vatbaar voor een overzichtelijk verhaal, voor het denken in termen van ‘wij’ tegenover ‘zij’ en het op een simpele manier lokaliseren en adresseren van het grote kwaad?
Als ik zie hoe politici als Wilders en Baudet het doen in de peilingen, dan meen ik dat een groot deel van de Nederlandse bevolking geneigd is om zichzelf te laten meenemen in een roes. Ook CDA-leider Buma weet dit en suggereert daarom in de H.J. Schoolezing van 4 september jl. dat de autochtone bevolking (‘de gewone Nederlander’) de dupe is van een ‘mislukte integratie’ van minderheden. Buma draait deze plaat grijs en blijft hangen in cultuurpessimisme. Hij voedt daarmee negatieve gevoelens die een eigen leven leiden, vaak los van de realiteit. Met moreel leiderschap heeft dat bar weinig te maken.
Marx had gelijk. Vroeger leende vooral de gevestigde religie zich om mensen in slaap te laten sussen en te laten neerleggen bij hun lot. Vandaag zijn het de hogepriesters van het populisme die via de massamedia roepen dat zij een kant-een-klare oplossing hebben voor alle problemen.
IJdele motieven
De opium van vandaag wordt ingezet door mannen die tijdens hun maatschappelijke of politieke carrière tegen een grens aanlopen. Wat nu? Vanuit ijdele motieven krijgen ze de smaak van het populisme te pakken om vervolgens extreemrechtse broodjes te bakken. Soms denk ik: zouden ze zelf stiekem niet beter weten?
Dat ondertussen de beginselen van onze rechtsstaat onder druk staan, gevoelens van onveiligheid toenemen en mensen zich minder thuis voelen in Nederland, is de prijs die we met ons allen betalen. En dat door politieke keuzes de sociaaleconomische ongelijkheid groeit en een nieuwe onderklasse van zowel allochtonen als autochtonen ontstaat, wordt domweg ontkend of afgedaan als bijzaak. Om over de klimaatverandering en alle noodzakelijke maatregelen van dien nog maar te zwijgen.
Veel mensen zijn geneigd zichzelf te laten meenemen in een roes. Ze worden boos en bang bij het zien van bijvoorbeeld gesluierde vrouwen of een nieuwe moskee. Ja, het is me volkomen duidelijk. Niet de Islam, maar de angst voor de Islam is vandaag de ultieme opium van het volk.
De SGP is een naar binnen gericht christelijk bolwerk en iedereen die niet op de juiste manier christen is zal het straks weten. En zij die geen christen zijn, maar bijvoorbeeld moslim zijn afgodendienaars. De SGP streeft naar een theocratische rechtstaat, moslimrein, homorein, enz.
Hun macht en invloed stelt alleen iets voor binnen eigen kring. Wanneer we te spreken komen over populisme zouden de zittende politieke partijen wellicht eens de hand in eigen boezem kunnen steken. Met name CDA en de VVD hebben de partij Wilders volop erkend al een democratische partij terwijl die dat niet is. Zij deden dat vanwege de macht en helemaal niets anders. De politieke partijen hebben geweigerd om een wet te maken, zoal in Duitsland, dat een anti democratische partij niet in de Kamer mag zitten, laat staan al dan niet als gedoogpartner een regering in het zadel te helpen en te houden.
We zien vervolgens hoe CDA en VVD wat opgeschoven zijn om zo te voorkomen dat een populist als Wilders teveel stemmen haalt. In de politiek gaat het te vaak om macht in plaats van principes. En wanneer het volk genoeg brood en spelen krijgt, dan komt alles wel goed. En Wilders verkoopt zijn praatje van brood en spelen goed zodat het hem veel stemmen oplevert. Kennelijk zijn de overige politieke partijen nog steeds niet wakker geworden.
Het gaat hier wel ‘van dik hout zaagt men planken’. De clichés over anderen, m.n. conservatieve mensen, vliegen ons om de oren. De werkelijkheid – dus mensen en hun levenshouding of -overtuiging – maar ook de economische werkelijkheid, haar inherente grenzen (bijv.: je kunt alleen uitgeven wat je nu en in de toekomst kunt verdienen; iedere verdiende euro kan men maar eenmaal uitgeven!) en wetmatigheden (de hoeveelheid euro’s is niet onbegrensd; wie zijn grenzen ongelimiteerd opent zal het economische en sociale weefsel van zijn samenleving onherroepelijk zien eroderen tot er een nieuw evenwicht is (armoede) tussen zijn land en dat land/continent van de immigranten/vluchtelingen), worden zo gemakkelijk ernstig tekort gedaan. Door te schermen met termen als fundamentalisme en populisme schept men vervolgens een ogenschijnlijk gemakkelijk traceerbare vijand die te bestrijden lijkt maar dat in wezen niet is. Het gaat immers om wat mensen weten, denken en voelen, en dan liggen zaken behoorlijk genuanceerder en ingewikkelder dan o.a. hier wordt gesuggereerd. Of religie positief of negatief is te waarderen is dus nog maar de vraag. Links populisme en rechts populisme zijn dan ook twee kanten van eenzelfde fenomeen: hoogmoed, en gebrek aan invoelingsvermogen. Beide neigen naar fundamentalisme: eigen gelijk vóór alles. We zouden dat zoveel mogelijk moeten zien te vermijden.
Een schijnbare verdediging van religie. Maar dan wel van een bepaalde soort, want als je vasthoudt aan bepaalde onwrikbare waarheden en er geen ruimte is voor een persoonlijke interpretatie, dan is het met het begrip en de tolerantie gauw gedaan.
Het kapitalisme is op zich niet slecht, maar het heeft nu eenmaal niets met rechtvaardigheid, en schiet op dat punt natuurnoodzakelijk vaak tekort. Maar is er een beter economisch systeem? M.i. niet. Wie evenwel absoluut rechtvaardige verhoudingen en deals wil, zal buiten het economisch systeem om die rechtvaardigheid alsnog gestalte moeten geven. Over de extra overdracht van kennis en (geld)middelen zouden we het dan moeten hebben, bijv. middels een Europees, of beter VN-plan (vergelijkbaar met het Marshallplan) voor de bestuurlijke en economische plus sociale ontwikkeling van de Derde Wereld, m.n. Afrika. (Geef mensen daar bijv. geregistreerd eigendom: zorg voor een kadaster en leidt daar mensen voor op, evenals voor andere noodzakelijke economisch waardeerbare arbeid. Dat eigendom kan men vervolgens verkopen en of belenen, van hypotheek voorzien, en zo economische bedrijvigheid initiëren.) Door louter de kwalen van het kapitalistisch economisch systeem aan te wijzen, verandert er niets! Zonder een concreet bestuurlijk en economisch actieplan blijft ook elke verbale en andere strijd tegen cultuurmarxisme, eng nationalisme, fundamentalisme c.q. populisme enz. enz. ook bij voorbaat een slag in de lucht, ofwel tijd- en energieverspilling!
We zouden de vraag kunnen stellen waardoor ontstaat populisme en hoe komt het dat populisten kennelijk een behoorlijke aantrekkingskracht hebben? Wellicht is een van de oorzaken dat politici de neiging hebben om vooral niet het hele en eerlijke verhaal te vertellen. Het hele en eerlijke verhaal is misschien ook wel erg saai en daar win je ook geen stemmen mee. Net zomin als je een en ander niet leuk brengt, spannend, humoristisch, want je boodschap moet de kiezer wel raken.
Wij mensen willen nu eenmaal graag mooie verhalen horen en sprookjes ook al weten we dat een en ander niet klopt. En een politiek debat moet natuurlijk ook wel lekker spannend zijn en of het inhoudelijk wel, of niet klopt is vers twee. De politieke partijen kunnen ook moeilijk zeggen dat hun invloed minder groot is dan ze voor doen. Het is nu eenmaal zo dat de 1% allerrijksten aan belangrijke touwtjes trekken en geen verzet hoeven te verwachten vanuit de politiek, eerder mede werking. Een ander moeilijk punt is om eigen partijbelang op zij te schuiven en samen te werken aan een gemeenschappelijk doel, bijvoorbeeld gezonde lucht. Men geeft er de voorkeur aan om lekker te rollebollen zodat de kiezer ziet dat die en die partij echt helemaal voor schone lucht is en dat die en die partij het erbij laat zitten. Hoeveel zieken en doden dit gerollebol oplevert schijnt niet van belang te zijn.
Het volk wil nu eenmaal vermaakt worden en wil je stemmen winnen ten koste van een aantal zieken en doden, moet kunnen. Nu de rechter gesproken heeft schijnt een en ander versneld te kunnen. Dan vraag je wie zijn de echte populisten, de keurig sprekende dames en heren politici en die dus niet schreeuwen en roepen, maar gewoon lekker met elkaar rollebollen en dollen met het volk; dan de hogepriesters der populisten. Ik denk dat de kloof tussen keurige politici en hogepriesters der populisten veel smaller is dan we willen toegeven.