De zogenaamde ‘sterke mannen’ – het zijn vrijwel altijd mannen – wijzen zonder uitzondering de oorzaken van problemen in ‘anderen’ aan. Ze hebben het over duistere complotten van lieden die naar de macht willen grijpen (hoe komen ze daar toch op?) en gieten daar een sausje van antisemitisme overheen. Of hebben het net zo gemakkelijk over hun grote liefde voor de joods-christelijke cultuur die zij zullen beschermen. De ‘sterke man’ is geliefd bij zijn volgelingen omdat hij hun als verlosser geen cent hoeft te kosten: ‘Het is de schuld van de anderen dus jullie kunnen er niets aan doen. Stil maar, wacht maar, IK zal het voor jullie doen!’
De ‘sterke man’ voedt de slachtofferrol en de boosheid van zijn volgelingen door te roepen dat er in Den Haag niet naar ‘het volk’ geluisterd wordt. Hij belooft dat wel te doen en geen ‘waterige compromissen’ te sluiten, terwijl hij donders goed weet dat geen enkele politicus in een democratie dat kan waarmaken en ‘het volk’ niet altijd zijn zin kan krijgen. En zo voedt hij ontevredenheid en wantrouwen, en in het verlengde daarvan onbeschoft gedrag en agressie, zoals we helaas steeds vaker zien. De ‘sterke man’ doet de complexe werkelijkheid geweld aan en draagt op geen enkele wijze bij aan oplossingen, maar vergroot slechts de problemen.
We hebben wijze mensen nodig die hardop zeggen dat ‘het volk’ als homogene eenheid niet bestaat en in werkelijkheid een bonte verzameling is van mensen met verschillende belangen, voorkeuren en wensen. We hebben wijze mensen nodig die het aandurven hardop te zeggen dat niet iedereen zijn zin kan krijgen. Dat we bereid moeten zijn afstand te doen van privileges en onze aanspraken op wat de aarde bieden kan moeten matigen. En dat we het onrecht van armoede, de ellende van slachtoffers van de toeslagenaffaire en van de gaswinning in Groningen, alleen kunnen herstellen door eerlijker te delen.
Ik vrees intussen dat een diepere bedding voor het toejuichen van de ‘sterke man’ als Verlosser ligt in het christendom dat de slachtofferrol tot de kern van zijn boodschap maakte: ‘Wij hebben de Verlosser in huis die alle zorgen wegneemt en tegemoet komt aan jouw onvermogen.’ Want daarmee wordt nog altijd de Bijbelse oproep tot zelfverantwoordelijkheid en menselijke groei gefrustreerd.
Het was echter Jezus zelf die het aandurfde in de eenzaamheid van de woestijn zijn demonen in de ogen te zien, er strijd mee te voeren en uiteindelijk te weigeren zijn ziel aan de duivel te verkopen in ruil voor macht, aanzien en comfort. Het christendom predikt dat Jezus dat voor ons gedaan heeft en de ‘sterke man’ belooft het voor ons te zullen doen. Maar iedere mens die integer wil leven zal de bron van ellende niet buiten zichzelf zoeken, maar de strijd met de eigen demonen aangaan. Ik geloof dat de mens die dat aandurft onder lagen van boosheid, frustratie en verdriet, het wezen van de eigen menselijkheid zal ontdekken: liefde, mededogen en de wil de naaste goed te doen. De ‘sterke man’ zal geen groei in menselijkheid van zijn volgelingen vragen, maar die moeilijke weg is de enige die tot een samenleving voert waarin recht gedaan wordt aan iedereen.
