Rio de Janeiro
Zo’n moment had ik jaren geleden in Rio de Janeiro, toen ik daar met straatmeisjes werkte. Ik was regelmatig bij de meisjes, bouwde een relatie met ze op, kende hun verhalen, hun angst en hun glorie en meende wel te weten hoe hun leven eruit zag. Dus ook aan welke verschrikkingen ze ’s nachts regelmatig bloot stonden.
Maar toen ik een keer een nacht met ze op de Copacabana doorbracht, besefte ik dat ik niets van hun werkelijke angsten en glories begrepen had. Datgene wat zij mij nooit verteld hadden, – omdat ze het ‘gewoon’ vonden en het vertellen niet waard – maar pas toen ik zelf zag gebeuren wat ze meemaakten begreep ik iets van hun leven.
Het was een nederig makende ervaring.
Myanmar
Een soortgelijke ervaring had ik toen ik onlangs in Myanmar was, uitgenodigd door het National Democratic Institute, NDI, een Noord-Amerikaanse organisatie die is opgericht door Madeleine Allbright en als doel heeft democratie wereldwijd te bevorderen. Dat doet men door het trainen en inhoudelijk ondersteunen van politici.
Het is inmiddels de derde keer dat ik in de hoofdstad van Myanmar, Nay Pyi Taw, was, als coach of mentor van een groep vrouwelijke parlementariërs.
Vorig jaar was ik er voor het eerst: een groep vrouwen wilde een Women’s Working Group oprichten en ik was uitgenodigd om met hen te bespreken hoe dat het beste te doen. Nog tijdens mijn eerste bezoek werd de groep een feit en ontstond het inzicht dat ze een onderwerp wilden bepalen waarop zij als vrouwelijke volksvertegenwoordigers het verschil zouden kunnen maken. Ze kozen voor het beschermen van de rechten van huishoudelijke hulpen. En vervolgens besloten ze dat er, om die rechten echt te beschermen, wetgeving nodig is.
De tweede keer dat ik er was, eerder dit jaar, hadden we het over de inhoud van de wet. En nu ging het erom steun voor de wet te krijgen, zodat hij aangenomen kan worden in de Hluttaw, het parlement.
Tijdens het hele traject ondervonden de dames tegenstand. Ze werden gewantrouwd, niet serieus genomen en als bedreiging ervaren. In de huidige gespannen politieke context is er niet veel ruimte voor eigen initiatieven, maar deze vrouwen pakken (de ruimte die) wat er is. En willen het ten volle benutten, om voor kwetsbare mensen in hun land het verschil te maken. Zowel de grootste partij, de NLD van Aung San Suu Kyi, als het parlement als geheel weten niet goed wat hiervan te denken en men wil geen enkel risico nemen. Volgend jaar zijn er verkiezingen en allerlei activiteiten die buiten de prioriteiten van de partij vallen, worden als lastig ervaren. Maar de dames zetten door. Ik heb grote bewondering voor hun doorzettingsvermogen. Hun drijfveer: het flintertje democratie dat er (nog) is in hun land, vasthouden en inhoud geven.
Behoud van democratie
Ook nu, net zoals zoveel jaar geleden in Rio, meende ik het allemaal wel te weten. Hoe het leven van deze doortastende vrouwen eruit ziet. Ik meende wel te begrijpen wat de uitdagingen zijn waar zij, dag aan dag, voor staan. Tot ik dit keer, voor het eerst, een langer bezoek aan de Hluttaw bracht. Vaak genoeg ben ik er langs gereden, op de lege tienbaansweg (waar een Boeing kan landen mocht iedereen ineens weg moeten) die er is aangelegd, maar nu was ik binnen en maakte ik een sessie mee, met stemmingen en al. Natuurlijk weet ik dat één kwart van de parlementszetels bezet wordt door militairen, maar toen ik daar stond zag ik die intimiderende aanwezigheid van al die groene uniformen en het schrille contrast dat deze vormen met de veelkleurigheid van de gekozen parlementariërs, gekleed in de kleur van hun partij en de dracht van hun etnische groep. Het was weer zo een nederig makende ervaring, ik dacht het allemaal wel te weten, maar pas toen ik daar stond besefte ik waar dit land, waar deze mensen en waar deze vrouwen vandaan komen. Hoe lang de weg is die ze gegaan zijn en wat een lange, lange weg er nog voor ze ligt. Nog maar zo kort geleden een militaire dictatuur, nu strijden voor het behoud van democratie. Tegen terreur van gewapende groepen in, tegen steeds diepere etnische verdeeldheid in.
Een nederig makende ervaring, waardoor ik eens te meer besefte hoeveel mensen, juist nu en op zoveel plekken in de wereld, over hebben voor het behoud van het flintertje democratie en de waarden die daarbij horen. Burgerrechten en -vrijheden, vrijheid van meningsuiting en transparante rechtspraak, bijvoorbeeld.
Voor ons in Nederland lijkt democratie ‘gewoon’, maar laten we nooit denken dat het vanzelfsprekend is. De vrouwelijke volksvertegenwoordigers van de Women’s Working Group in de Hluttaw van Myanmar kunnen ons daar alles van vertellen.