Hier heeft De Haan een goed punt, want wat houdt zo’n ‘voltooiing’ van een leven in en waarom is dit woord gekozen voor het wetsvoorstel? Het idee van een voltooid leven gaat eigenlijk veel verder terug dan het huidige politieke debat. In het paasverhaal door Johannes roept Jezus al met zijn laatste woorden aan het kruis: ‘Het is volbracht!’
Deze volbrenging beschrijft Johannes in het Grieks met het werkwoord teleo. Teleo betekent zowel ‘volbrengen’ als ‘voltooien’, maar ook ‘inwijden’. Meerdere malen wordt dit woord door het evangelie heen gebruikt. Hoewel er verschillende opvattingen zijn over de betekenis, zal ik betogen dat hiermee, in plaats van een beëindiging, juist een voltooiing en daardoor inwijding bedoeld wordt. Doordat Jezus’ leven op aarde is voltooid, is het leven niet afgerond, maar is er juist een nieuw leven, geleid door liefde, mogelijk.
Werken van liefde
Meerdere keren spreekt Jezus, zoals Johannes beschrijft, over de voltooiing die hem te doen staat. Daarbij duidt hij op ‘de werken’, die voltooid moeten worden (4:34 en 5:36). Maar wat houden deze werken in? Dat wordt maar op één plek beschreven, namelijk in 13:1. Daar schrijft Johannes dat Jezus de Zijnen, die in de wereld waren en die Hij liefgehad had, liefhad tot het einde. Maar het woord telos, dat hier vertaald is als ‘einde’, betekent in het Grieks ook ‘doel’. De werken die Jezus moest voltooien, hadden dus de communicatie van liefde als doel op aarde.
Drie jaar lang had Jezus daaraan gewerkt, aan die communicatie van liefde. En dan is het volbracht. Na het laatste avondmaal meldt Jezus dat de liefde is overgebracht, zoals in 17:4 wordt beschreven. Maar juist door deze voltooiing, met het overbrengen van de liefde, worden zijn discipelen ingewijd. Ze worden ingewijd in de ware liefde. Om deze betekenis van teleo, als een inwijding, nog duidelijker te maken, is het Grieks-filosofische gedachtegoed van belang.
Plato’s Symposium
Johannes schreef in een Grieks-filosofisch discours waarmee hij de Grieken aan wilde spreken, zoals door wetenschappers als Geurt-Henk van Kooten wordt beweerd. Hoofdstuk 13-17 lijken literair gezien erg op het Symposium van Plato. Beide teksten beschrijven het gedeelte na de maaltijd en beide teksten bespreken de rol van de liefde en de inwijding hierdoor.
Plato’s Symposium is een filosofische tekst van rond 358 v.Chr. Hierin wordt het gedeelte na de maaltijd besproken, waarin verschillende vooraanstaande mannen uitvoerig praten en drinken. Tijdens dit symposium worden alle gasten uitgedaagd een lofrede voor Eros, de god van de liefde te houden. De laatste lofrede komt van Socrates.
De ladder van Diotima
Alle voorafgaande toespraken proberen de god van de liefde te omschrijven. Maar als Socrates begint te spreken, komt er een uitvoerige bespreking. Van de priesteres Diotima uit Mantinea heeft hij geleerd over de liefde. Zij vertelde dat de liefde geen god, maar een middenweg is. Wanneer het niet mooi of goed is, hoeft het namelijk ook niet lelijk of slecht te zijn. De liefde kan zelf ook naar liefde verlangen en is daarom geen god.
Waar goden onsterfelijk zijn, mensen sterfelijk, is de liefde een tussenpositie en verbindt hen beiden. Ze vertelt dat mensen vaak maar één aspect van deze liefde kennen; erotiek. Dat is enkel maar een deel van het geheel. Echte liefde gaat voorbij aan romantiek en voortplanting. Maar, om dat te kennen, moet iemand ingewijd worden. En inderdaad, Plato beschreef hier de inwijding ook met het woord teleo, net als Johannes doet.
Ze gaat verder, met het beschrijven van een metaforische trap, die Socrates uiteindelijk de ware liefde doet laten inzien. Onderaan staan de erotische liefdes; een persoon op wie iemand verliefd wordt. Maar hoe hoger je klimt, hoe meer de overeenkomsten tussen de schoonheden van deze lichamen worden gezien. Het krijgt een vorm. Zo begrijp je dat als al deze personen mooi zijn, je van al deze personen houdt, in plaats van maar één.
Nog een paar stappen hoger. Hier zie je in dat het niet om de lichamen zelf gaat, maar om de zielen die schoonheid bevatten. Hoe verder je de ladder op klimt, hoe meer er aan je wordt geopenbaard. Uiteindelijk, helemaal bovenaan, wordt duidelijk dat de schoonheid niet iets lichamelijks is, niet iets van woorden, maar de schoonheid van de schoonheid zelf. De kennis en de vorm van schoonheid is dan uiteindelijk wat alle mensen echt willen nastreven. Dat wordt mogelijk na deze inwijding.
Ethiek van liefde
Zo gaat deze gelijkenis op bij het evangelie van Johannes. De stappen die zijn gezet op de ladder, kunnen worden vergeleken met de werken die Jezus deed voor zijn volgelingen. En de uiteindelijke voltooiing, die Jezus uitriep aan het kruis (19:30), zorgde ervoor dat ze de top van deze ladder bereikten. Maar zoals Plato de filosofie en het beminnen van schoonheid als top zag, vertelde Jezus volgens Johannes dat deze top, dus de inwijding, zorgt voor eenheid tussen God, Jezus en de discipelen (17:23). En waar Plato de liefde als een tussenpersoon zag, ziet Johannes de liefde als God.
Maar voordat de discipelen konden worden ingewijd, werd hen nog wel een opdracht meegegeven, een nieuw gebod. Want zoals Jezus lief heeft gehad, zoals hij hun voeten waste, zo moeten de discipelen elkaar liefhebben (13:34). Dan zouden hun levens ook voltooid worden. Zo worden eerst de discipelen ingewijd, en vervolgens allen die geloven (17:20-21).
In de Bijbel staat de liefde dus centraal. Een voltooiing betekent geen beëindiging, maar een inwijding, een nieuw begin van een met liefde doordrenkt leven. Gekeken naar deze context is het benoemen van de voltooiing problematisch in het wetsvoorstel van D66. Ik denk dat pas als we dat erkennen, we de echte discussie kunnen voeren. Dan kunnen we vragen stellen als: ‘Tot hoever gaat ons zelfbeschikkingsrecht nu echt?’ En: ‘Is het redelijk om daar een leeftijdsgrens aan te koppelen?’
Dit artikel verscheen eerder in De Linker Wang.
