Gelukkig wie ongelukkig zijn

Nederland staat in de top 5 van de gelukkigste landen, onder Finland, Denemarken, Noorwegen en IJsland. Wat een merkwaardig toeval, die eerste vier. Dat roept vragen op.

Het zijn alle vier Scandinavische landen, dus met gebrek aan licht. Daarmee wordt de mythe dat de duisternis deprimerend zou werken meteen onderuit gehaald. Werken de donkere maanden het geluksgevoel juist in de hand? Dat zou verrassend zijn…

Ze zijn alle vier, of in dit geval alle vijf, overwegend protestants. Weer een mythe onderuit? Het protestantisme staat immers bekend als een vrij zware godsdienst, ook al betreft het hier Lutheranen. Als dat een oorzaak is van geluk, dat zou pas echt grappig zijn…

Niet de frivole, zuidelijke, zonnige rooms katholieke Bourgondiërs zijn het gelukkigst maar de melancholische Vikingen en Germanen uit de donkere gebieden. Ik heb het altijd al gezegd: melancholie leidt ten diepste tot geluk.

Maar misschien heeft het nog het meest te maken met het feit dat het alle vijf rijke, westerse landen zijn. Niet zozeer omdat geld gelukkig maakt – scheelt wel een beetje natuurlijk – maar vooral omdat geluk een typisch luxe product is.

De tijd hebben en de ruimte om überhaupt te kunnen nadenken over geluk, het is pure luxe. Bij het overgrote deel van de mensheid draait het immers om overleven.

Misschien dat jongeren dit scherper en schrijnender aanvoelen dan wij senioren. Het zal onze tijd wel duren. Wat? Dat de wereld wordt geregeerd door gekken, dat de toekomst van de aarde op het spel staat. En dat jongeren worden bedolven onder lawines van prikkels en eisen – en nu moeten ze ook gelukkig zijn…

Wat nou geluk?

Geluk is niet alleen een luxe product. Het is ook een bijproduct. Het gaat er niet om. Is geen doel in zichzelf. Het wordt je in de schoot geworpen op het moment dat je er niet naar op zoek bent. Als je te zeer focust op geluk word je daar diep ongelukkig van. Net zoals je te nadrukkelijk op zoek kunt zijn naar een relatie.

Het is ook vaak pas achteraf dat je het herkent, geluk. Je was er niet mee bezig. Je werd in beslag genomen door totaal andere dingen. Die dingen deed je niet om geluk te vinden maar omdat ze nodig waren. Of omdat je het niet kon laten. Of omdat je je ertoe geroepen voelde. Of… Maar niet om geluk te scoren.

Daarom geloof ik ook niet in lessen ‘gelukskunde’. Geluk is niet aan te leren. Is niet maakbaar en niet meetbaar. Het is een toegift bij iets dat veel belangrijker is dan geluk. Meestal op een moment dat je nergens op berekend bent kun je plotseling overvallen  worden door een geluksgevoel.

En misschien is het ook alleen dan ‘kosher’, dat wil zeggen: zuiver, vrij van hebzucht en hedonisme. De mooiste invulling van het woord geluk trof ik in het tv-programma Bomans in triplo, waarin Godfried Bomans zijn broer en zuster in het klooster bezocht. Aan zijn zus, werkzaam in een ziekenhuis, stelde Bomans de vraag: Ben je hier gelukkig? Waarop zij antwoordde: Als ik niet gelukkig was kon ik dit werk niet doen.

Zij gebruikte het woord geluk niet in de hedendaagse hedonistische zin – namelijk van: zoveel mogelijk genieten – maar als grondhouding om te kunnen doen waartoe zij zich geroepen voelde. Zij had een weinig opwindend leven en het was ploeteren in zo’n nonnenziekenhuis, geluksfactor nul, maar in dat saaie leven glansde nu en dan het besef op dat zij op haar bestemming was. Dat ze hiertoe op aarde was.

Geluk is niet dat al je wensen zijn vervuld, maar dat je op je plek bent.

Zo heb ik zelf vreemd genoeg diepe geluksgevoelens gekend tijdens… uitvaarten. Het zekere weten daar, bij die verdrietige mensen, iets te kunnen betekenen. Iets van licht en liefde en perspectief op God mee te kunnen geven waar het zo broodnodig is, bracht me in die mysterieuze flow van: dit is nu mijn rol, mijn plek.

En dat maakte me dan vreemd en diep gelukkig.

Het is opmerkelijk dat in de bijbel het woord geluk zelden voorkomt en dat het dan nog, zoals in de Zaligsprekingen, gekoppeld wordt aan… ongeluk. Gelukkig de armen, gelukkig wie treuren, wie vervolgd worden en dat gaat zo maar door. Gelukkig wie ongelukkig zijn. Zij worden gelukkig geprezen, niet vanwege een ‘blij vooruitzicht dat hen streelt’, maar omdat zij zich dichter bij de essentie van het leven bevinden dan de gelukkigen.

Die essentie is niet: genieten wat je genieten kunt – maar: afhankelijk zijn van de liefde.

Wat mij betreft moet de vraag niet zijn: ben je gelukkig? – maar: heb je lief? Ik denk niet dat wij op aarde zijn om gelukkig te zijn, zoals de rooms katholieke catechismus het met de beste bedoelingen formuleert, maar om verliefd te zijn. Verliefd op het licht, het leven, de natuur, je geliefden, allen die je zijn toevertrouwd. Verliefd op God.

Die verliefdheid kan soms geluk opleveren, maar evenzogoed pijn en verdriet. Dat is mij dan toch  liever dan geluk.