Als mensen hun onderdrukking en hun onmacht voelen, gaan ze zingen, komen ze in beweging, gaan ze lopen, achter elkaar aan, soms kilometers lang zoals bij de Selma March in 1965, die een mijlpaal werd in de burgerrechtenbeweging. Een stille mars, een witte mars, een geweldloze mars met tekstborden: het zijn protestlinten in de tijd. Dat zagen we bij demonstraties van Black Lives Matter, Metoo en de klimaatjongeren.
Dat is nu ook te ervaren in de tentoonstelling Gospel, muzikale reis van kracht en hoop, waarin zichtbaar en hoorbaar wordt hoe generaties mensen in beweging komen door de inhoud en de ritmes van de gospelmuziek. Hierbij hopen conservator Rianneke van der Houwen en co-curator Shirma Rouse, dat de bezoekers met lijf en hart gaan meebewegen.
Ze hebben samen twee jaar gewerkt aan deze tentoonstelling en Rianneke wijst mij op een zeldzaam exemplaar van de Slave Bible uit 1807, waarin de passages die de tot slaaf gemaakten misschien konden inspireren tot opstand zoals het Exodus verhaal, verwijderd werden. De overgebleven Bijbelfragmenten vormden zo een legitimatie van het slavernijsysteem. Van het Oude Testament bleef een tiende over en van het Nieuwe Testament de helft.
Shirma antwoordt op mijn vraag wat haar zelf het meest raakt bij deze tentoonstelling: ‘Ik ben vooral blij dat gospel in dit museum nu een gezicht krijgt. Het bestaat, het leeft! Je kunt gospel historisch benaderen, maar het gaat vooral ook om het gevoel dat nog steeds uitgedragen wil worden.’ Wat is dat dan, het gevoel, de emotie rond gospel?
Het gaat niet alleen om het benoemen van onrecht en de hoop op verandering die in de muziek klinken, het gaat ook om de vreugde en het vaste vertrouwen dat er iemand is die de mens bijstaat. En dat wordt gekoppeld aan God. Dat horen we in allerlei bekende liederen zoals ‘Take my hand, precious Lord’ (Thomas Dorsey, 1932). En wat nog belangrijker is: uit die houding spreekt een overgave, want ’We shall overcome’. Wanneer dat gebeurt weet niemand. Ongelijkheid en racisme zijn hardnekkig, zoals inmiddels blijkt, maar eens zal het gebeuren. Intussen moet je je overgeven aan wat komt. Dat valt de moderne mens niet gemakkelijk die altijd autonoom wil zijn, én juist in zichzelf zijn krachtbron zoekt.
Toch hebben die anderen om je heen jou misschien iets te bieden, in samen zijn, in samen eten, het leven vieren en muziek maken, in samen zoeken naar verwondering en steun. Lopend door de tentoonstelling valt mij vooral die gezamenlijkheid op, de ‘togetherness’ als enorme krachtbron, hoorbaar in de gospelliederen en spirituals. Dat gold voor de ritmische worksongs van de tot slaafgemaakten, voor optredens van Mahalia Jackson in kerkelijke bijeenkomsten en op een podium. Dat geldt nu voor gospelkoren in Nederland en voor optredens van gospelzangeressen als Shirma Rouse (op 9 oktober in Tivoli Vredenburg).
Neem de tijd voor deze tentoonstelling om te kijken en vooral te luisteren naar een oude zingende man in het veld, naar een jonge Martin Luther King voorop lopend in een demonstratie, naar een optreden in Nederland van Mahalia Jackson in 1961. Wist u dat al in 1877 een koor, de Fisk Jubilee Singers, door heel Nederland toerde? Bekijk de video’s van allerlei mensen zoals Denise Jannah en Typhoon, die vertellen wat gospelmuziek voor hen betekent. En ontdek hoe gospel doorwerkt(e) in jazz, rock-‘n-roll, soul, pop, r&b en hiphop.
In het zingen van gospelmuziek en spirituals vinden vele mensen nog steeds hun inspiratie, bezingen zij hun ongelooflijk vertrouwen in God, hun verlangen naar verandering en zo dragen zij hun hoop op betere tijden uit, ook aan de mens van 2022.
