De meeste mensen kennen de Bijbel en weten dat dit religieuze boek verbonden is met het christendom. Maar het regelmatig raadplegen van het boek, thuis of in de kerk, ligt achter ons, laat staan dat we voldoende ruimte scheppen om ons te verdiepen in de heilige boeken van het jodendom en de islam. Echter, in deze tijd van toenemende onderlinge verdeeldheid en angst voor levensbeschouwelijke verschillen, is dat een gemiste kans. De tentoonstelling Heilig Schrift – Tanach, Bijbel, Koran nodigt uit om nieuwe verbindingen te smeden tussen het jodendom, christendom en de islam. De sacrale boeken van de drie monotheïstische wereldgodsdiensten hebben gemeenschappelijke wortels. Ze zijn bovendien gemaakt op het snijvlak van verschillende culturen en religies en leveren vaak een fascinerend samenspel op. Wie de expositie goed in zich opneemt, ontdekt evenzeer dat we elkaar elke dag opnieuw kunnen ontmoeten via het verleden, in dit heden naar een gezamenlijke toekomst, of we nu wel of niet ergens in geloven.
Opzet en inrichting
Heilig Schrift is tot stand gebracht in nauwe samenwerking met de Universiteit Utrecht. Een groot aantal belangrijke kunstschatten uit het depot van de Universiteitsbibliotheek wordt op de tentoonstelling gepresenteerd, aangevuld met topstukken uit musea en bibliotheken uit heel Europa, waaronder het Wereldmuseum Rotterdam, het Joods Historisch Museum in Amsterdam, The British Library in Londen, de Koninklijke Bibliotheek in Kopenhagen en de Staatsbibliothek in Berlijn.
De expositie is ingericht op de eerste verdieping van het museum. Een handzame gratis blauwe catalogus ligt klaar bij de ingang. Hij bevat verklarende teksten bij de genummerde tentoongestelde objecten en boekwerken. En dat is nodig want er is veel te zien. De veelzijdigheid aan getoonde voorwerpen en geschriften wordt gekaderd door negen thema’s die u zowel op de wanden, in de catalogus als in een oogopslag kunt raadplegen op een plattegrond van de expositie op de laatste pagina van de blauwe brochure. Daar ziet u ook dat u in vijf opeenvolgende ruimtes wordt meegenomen in een kijk- en leesavontuur waarin verwondering en verrassingen hand in hand gaan. Naast handschriften, attributen en boekbanden worden schilderijen, grafiek en fotowerken getoond. Bovendien kunt u drie iPad-presentaties en vier video’s bekijken waaronder een introductie en een serie interviews, waarover later meer.
Parels
Er is dus veel te zien en te beleven. Een eerste hoogtepunt is het Soignies Psalter, opengelegd in ruimte twee waar onder het thema ‘Brengers van het Woord’ twee bladen ervan liggen uitgestald. Het psalmenboek stamt uit de tweede helft van de elfde eeuw. Jezus wordt tweeledig afgebeeld. Op het linker blad zien we hem zegenend als de zoon van God en tevens leraar en heerser van de wereld. Hij wordt omgeven door een hemelse stralenkrans, met in de hoeken de vier evangelisten. Rechts ontwaren we hoe hij als mens wordt gekruisigd en daardoor de duivel overwint, die als een slang onder zijn voeten om het kruishout kronkelt. Maria en Johannes staan respectievelijk links en rechts van de gekruisigde met in de hoeken bedroefde symbolische figuraties van vuur, lucht, water en aarde.
Een andere bijzondere bezienswaardigheid is de iPad-presentatie van de Moreh nevoechim, wat betekent ‘de Gids voor de verwarden’, opgetekend door de middeleeuwse joodse geleerde en medicus Maimonides. Dit geschrift vertegenwoordigt enerzijds religieuze teksten en belevingen binnen het rabbijnse jodendom, maar zoekt anderzijds verbinding met de klassieke filosofie van Aristoteles. Aanvankelijk werd het werk in de ban gedaan, maar inmiddels behoort het tot de joodse klassiekers.
De afwisseling van de eerste drie zalen naar ruimte vier is verrassend en ook welkom. In de eerste drie zalen worden overwegend geschriften getoond. De bezoeker wordt daarnaast betrokken bij prachtige kalligrafie in diverse uitvoeringen. Ruimte vier doorbreekt dit. Een video laat hier zien hoe de heilige boeken tijdens hedendaagse erediensten worden gebruikt, door moslims in de moskee, door joden in de synagoge en door christenen in de kerk. Daarnaast worden in drie vitrines objecten getoond die innige relaties hebben met de omgang en verering van de drie heilige boeken, vaak voorzien van sacrale teksten, waar een bijzondere werking aan wordt toegedicht. In de blauwe catalogus wordt de functie van de drie naast elkaar uitgestalde jadjes toegelicht. Het zijn prachtig gedecoreerde zilveren aanwijsstokjes die gebruikt worden tijdens het voorlezen uit de Thora. In de vitrine met voorwerpen uit de islam wordt de mahfaza getoond, een speciale koranhouder van Iraanse makelij uit de 18de eeuw. Een Koran mag immers niet op een onreine vloer worden neergelegd.
Utrechts Psalter
De diverse voorwerpen, geschriften, schilderijen en foto’s in de vijfde en tevens laatste ruimte belichten culturele en religieuze beïnvloeding door de eeuwen heen. Hier vindt u het wereldberoemde negende-eeuwse Utrechts Psalter uit het depot van de Universiteitsbibliotheek Utrecht. In 2015 is het toegevoegd aan de lijst van UNESCO Memory of the World Register voor documentair erfgoed. Zie met eigen ogen hoe de tekenaars in dit unieke psalmenboek de heiligheid van Christus accentueren met een amandelvormige stralenkrans en een aureool om zijn hoofd.
Gouden Regel
In deze laatste zaal wordt ook een videoregistratie getoond waarin joodse, christelijke en moslim Nederlanders vertellen wat de heilige boeken voor hen persoonlijk betekenen. Onder hen bevinden zich kinderen en volwassenen, onbekenden en bekenden. Een moslim verwoordt zijn geloofsbeleving als volgt: “Mijn geloof is nogal een ‘hot topic’ tegenwoordig. Dat is misschien negatief maar ook positief. Ik denk dat moslims zich tegenwoordig veel bewuster zijn dat ze moslim zijn, dat ze met hun identiteit bezig zijn en zich ook meer gaan verdiepen in de islam. Het is ook positief dat niet-moslims geïnteresseerd raken in de islam.” TV-presentatrice Annemiek Schrijver denkt “dat de boeken bedoeld zijn om innerlijk te groeien, om er wijsheid uit te halen.” De Marokkaanse schrijver Abdelkader Benali voegt daaraan toe: “De drie boeken zijn broers. De Koran is mijn spoorboekje naar die andere boeken.” Maar het is in hoofdzaak de zogenoemde ‘Gouden Regel’ die de geïnterviewden met hun onderling verschillende levensbeschouwelijke wortels aaneenschakelt: wat jij niet wilt dat jou geschiedt, doe dat ook een ander niet en behandel dus anderen zoals jij ook behandeld wilt worden.
In de diversiteit van interpretaties die de heilige geschriften door de afgelopen eeuwen hebben opgeleverd en die deze tentoonstelling bijeenbrengt, mogen we bovenvermelde leefregel meenemen op onze terugweg naar ons eigen thuis, naar onze geliefden, ons werk, ons samen leven in verbondenheid. Ga kijken want “of we jood, christen of moslim zijn, een ander of geen enkel geloof aanhangen, de schoonheid van de heilige geschriften kan door iedereen worden bewonderd.” In het ontdekken en erkennen van andere levensbeschouwelijke uitgangspunten en culturele gebruiken, ligt de bron van verrijking, verdieping en vruchtbare communicatie. Verrassende verbindingen in deze tentoonstelling verbinden verschillen.
Bezoekersinformatie over de tentoonstelling vindt u op de website van museum Catharijneconvent.
