Heilzame eenzaamheid

Intussen laten deze afwegingen zien waar in onze samenleving een schoen wringt. Ik heb de indruk  dat het niet goed is voor een mens om veel te socialiseren en een extravert leven te leiden. Dat, met andere woorden, een portie eenzaamheid heilzaam is.

Pendelen

Van oudsher en in vrijwel alle tradities is de zogenaamde pendelbeweging bekend. Namelijk van de woestijn naar de markt – en terug. Daarbij werd en wordt uitgegaan van een evenwicht, een fiftyfifty. Op dat punt echter wil ik een spaak in het wiel steken.

Om te beginnen is er van zo’n evenwicht in onze samenleving geen sprake. Wij moeten ons telkens tot iets of iemand verhouden, elk moment onze houding bepalen, ergens iets van vinden. Via de social media worden wij voortdurend blootgesteld aan prikkels en meningen. In zo’n structureel communicatiepatroon ben je alleen nog maar bezig je houding te bepalen – soms zelfs uitsluitend te overleven – en verlies je het zicht op de binnenkant. Het lijkt me van groot belang om het evenwicht te herstellen.

Maar om nu nog een stap verder te zetten: het is überhaupt een misverstand dat er sprake zou moeten zijn van een evenwicht. Het zwaartepunt ligt bij de stilte en de eenzaamheid. Wat op de markt wordt uitgedragen is in de woestijn begonnen.

Levensbehoefte

Volgens de Hongaarse psychiater Thomas Szasz is het alleen zijn een fundamentele levensbehoefte: ‘De mens kan niet lang overleven zonder lucht, water en slaap. Het volgende van belang is voedsel. En direct daarna komt het alleen zijn.’

Dat heeft te maken met de dynamiek van het innerlijk relatieveld. Er speelt zich van alles af aan stemmingen, gedachten en impulsen in de menselijke geest. Het is noodzakelijk je daarvan bewust te zijn in de vragen: wat drijft mij nu? waardoor laat ik mij leiden? Denk maar aan de parabel uit de Rig Veda over de twee vogels in de vijgenboom: de een eet onafgebroken van de vijgen, is voortdurend in de survival, terwijl de ander alleen maar toekijkt. Deze laatste vogel staat voor de ruimte in je geest waar je afstand neemt van jezelf en je doen en laten beschouwt.

Daar kun je ook weer aansluiting vinden bij de diepere laag, de bron waaruit je leeft. Noem het God. In die ruimte kom je tot vrijheid.

Jezus op de Olijfberg

Een treffend voorbeeld vinden we in het evangelie van Johannes. Het beroemde verhaal van Jezus die tot een mening wordt uitgedaagd als de schriftgeleerden hem een overspelige vrouw voor de voeten werpen – als object van hun oordeel. Maar voordat dit wordt verteld is het verhaal begonnen met het subtiele, veelzeggende zinnetje: ‘Jezus vertrekt naar de Olijfberg’. Dat is de berg waar hij doorgaans heen gaat om te bidden, om zogezegd ‘te vertoeven in het gebed’.

Wat we vervolgens zien is de vrucht daarvan. Jezus laat zich niet tot een oordeel c.q. mening verleiden maar schrijft zwijgend in het zand: een in meditatie verzonken spelen in de aarde – zoals een kind aan het strand. Het ligt in het verlengde van de stilte op de berg, van het in God zijn. Pas daarna spreekt hij de beroemde, in de eenzaamheid geboren wijsheid uit: ‘Wie zonder zonde is werpe de eerste steen’.

Doseren

Zo horen we van Jezus telkens dat hij eerst de stilte opzoekt voor hij zich mengt in het sociale gewoel van standpunten en discussies. De behoefte daaraan wordt bij mij, na een predikantenleven van delen en socialiseren, alleen maar sterker. Vandaar dat ik mijn columns en andere publieke optredens, zoals preken en lezingen, doseer.

Heilzame eenzaamheid: een aanrader voor iedereen – niet alleen voor emeriti.