Het demasqué van een toch al onmogelijk christendom

In 1975 hadden spelende kinderen in het plaatsje Tuam in het noordwesten van Ierland een aantal skeletten ontdekt in een ruimte onder een blok beton, maar die ruimte was snel weer gedicht. Een vasthoudende lokale historica concludeerde in 2012 na jaren van naspeuringen dat er honderden lijkjes moeten liggen. De resten die zijn gevonden, zijn van foetussen vanaf 35 weken oud tot aan driejarige peuters, mogelijk slachtoffers van verwaarlozing. Ze lagen in twintig ondergrondse kamers van het tehuis dat destijds werd geleid door zusters van de orde Bon Secours.

Ierse meisjes en vrouwen die ongehuwd zwanger waren geraakt, werden vroeger naar zulke tehuizen gestuurd om daar te bevallen. In het streng katholieke Ierland was het een schande voor de vrouw en haar familie als ze buiten het huwelijk in verwachting was geraakt. Ook de biologische vaders kwam het mogelijk beter uit dat de aanstaande moeder uit het zicht verdween. En de bastaardkindjes waren dus niet veilig in de handen van de vrome zusters, ze kregen niet wat ze nodig hadden, sommigen stierven verwaarloosd en ondervoed en werden ook nog eens gedumpt in de grond, samen met andere kleintjes.

Er zijn mensen die beweren dat de rooms-katholieke kerk de ergste crisis meemaakt sinds de reformatie. Dat is nogal een uitspraak, we hebben het dan wel over een periode die vijfhonderd jaar omspant. Maar het zou kunnen. Alles lijkt nu samen te komen. En met alles bedoel ik de gevolgen van een ondraaglijke, niet door gewone mensen te tillen moraal. Aborteren niet toegestaan, zelfs niet bij een vrouw die verkracht is. Buiten een huwelijk geboren kindjes weggestopt in tehuizen. Jongetjes en meisjes, door heilige mannen betast, verkracht en van alle onschuld beroofd. Bisschoppen en kardinalen die dit oogluikend toelaten. Gescheiden mensen die nooit meer kerkelijk mogen trouwen. Homo’s die het niet mogen doen. Vrouwen die onderdanig moeten blijven.

Ja, ik weet het, er zijn ook ongelooflijk veel integere en hartelijke zusters, monniken, priesters, bisschoppen en andere professionele gelovigen die een medemens geen haar zouden krenken. En ik weet ook dat veel van wat nu aan het licht komt, dateert van jaren geleden. In de hele maatschappij was de moraal minder vrij dan nu. Ik weet het. Maar toch gaat dit veel verder.

Het lijkt namelijk het demasqué van een onmogelijk christendom. Het lijkt het einde aan te kondigen van een wereldvreemde clerus, het einde van vijandigheid jegens homoseksuelen, vrouwen en gescheiden mensen. Het lijkt het einde te worden van afgedwongen onthouding van seks die anderen slachtoffer maakt van de eigen begeerte. Zelfs deze paus, hoe onterecht misschien ook beschuldigd, kan zich niet meer onttrekken aan de stinkende walm die uit de beerput komt. Ik voeg hier onmiddellijk aan toe dat ik nooit de illusie heb gehad dat een protestant als ik hierbuiten staat en dat het protestantisme al vijfhonderd jaar er beter in slaagt mee te groeien met de veranderende tijden. Misschien.

Maar ook bij protestanten is sprake van machtsmisbruik, van arrogant oordelen over anderen en van ten koste van mensen met een andere mening zeker menen te weten wie God is en wat God niet wil. Ik wijs op het actuele voorbeeld van de evangelicale dominees die bij Trump op bezoek waren en zich volgens de geluidsopname braaf en zonder tegenspraak lieten aanleunen dat zij tegen hun gelovigen moesten zeggen dat als Trump en zijn republikeinen in november zouden verliezen, er veel geweld zou loskomen in de samenleving.

En ik denk aan de bevindelijke hervormde dominee die in de onthullende serie Kijken in de ziel van Coen Verbraak opmerkt dat hij op vakantie om zich heen kijkt en niet kan wegredeneren dat al die aardige medemensen na hun dood helaas wel naar de hel gaan. Ook al zit dit laatste alleen maar in het hoofd en leidt dit niet tot mensonterende gedrag, ik raak, als ik dit allemaal tot me door laat dringen, het spoor dusdanig bijster dat ik me afvraag wat ik de laatste jaren eigenlijk heb zitten doen.

Ik heb namelijk een tolerant en mensvriendelijk christendom gepreekt en misschien ook wel een beetje gepraktiseerd. Ik heb op mijn manier laten weten dat ook in godsdienst sprake is van voortschrijdend inzicht, dat wat we vroeger stellig meenden te weten, bij nader inzien tijdgebonden en soms zelfs nu verwerpelijk is. En vooral dat alle uitspraken over God en zogenaamd van God, altijd van mensen zijn die op hun beste momenten grootse visioenen hadden en op hun slechtste momenten enghartige en boze gedachten op God projecteerden.

Maar als ik nu goed om me heen kijk, zie ik dat godsdienst wereldwijd vooral een old-time religion is, een mannenzaak, een geworstel met zogenaamde goddelijke geboden, met angst voor normale menselijke gevoelens en met de vrees iets verkeerd te doen in de ogen van iemand die god wordt genoemd – en alle gevolgen die dat allemaal heeft voor het gedrag. In allerlei landen zweren geestelijken bovendien samen met machthebbers. Ik heb lang gedacht dat godsdienst, kerk, geloof of hoe we het noemen, wel zou meebewegen met de veranderingen in de maatschappij en dat de Martin Luther Kings en Romero’s het zouden winnen van de Gijssens en Glashouwers. Maar dat zie ik niet. De kerk is geen ark maar een Titanic. Maar oké, er is ook een andere kant aan dit verhaal. Ongetwijfeld. Laat me daar een weekje over mogen nadenken. Wordt vervolgd…