Het nieuwe WIJ hangt in de lucht. We ruiken het, we horen het, we zien het. WIJ is de buzz op reclamebeurzen zoals de Marcom beurs 2009. Het einde van het individualisme is nabij, bleek daar een van de gesignaleerde trends, het WIJ-tijdperk komt eraan. Niet zomaar een WIJ, maar een nieuw WIJ: weg met het ik, weg met het hokjesdenken.
WIJ duikt op in de politieke arena, de media, de wetenschap en in een groeiend aantal publicaties. De oproep voor een nieuw wij kwam misschien wel als eerste van de omstreden theoloog en filosoof Tariq Ramadan. Hij pleitte ervoor uit onze veilige getto’s te komen, te zoeken naar gemeenschappelijkheid en de onderlinge verscheidenheid als positief te gaan zien. In Amsterdam kennen ze het actieplan ‘Wij Amsterdammers’. Na de moord van Theo van Gogh wilde burgemeester Cohen hiermee de boel bij elkaar zien te houden, het ‘wij/zij-denken’ tegengaan. Het nieuwe wij stond ook centraal in TV-programma LUX (IKON) en is nu thema van een serie van opinieblad Volzin.
In de vele publicaties komt het WIJ niet alleen ter sprake, ook de noodzaak voor een nieuw elan klinkt erin door. Bekend voorbeeld is het boek De Wij Economie van oud-minister van Sociale Zaken Willem Vermeend. Volgens de hoogleraar Europese fiscale economie leert de economische crisis ons dat het roer om moet. De Ik-economie die zich kenmerkt door ‘eigenbelang, financiële hebzucht, protserig gedrag’ is met de crisis ten grond gegaan, schrijft Vermeend. ,,Met deze mentaliteit gaan we het niet redden en kunnen we de maatschappelijke vraagstukken en economische problemen die na de crisis op de wereld afkomen niet oplossen. De oplossingen zijn alleen mogelijk met minder IK en meer WIJ.’’ Volgende mand licht Vermeend zijn visie toe op www.nieuwwij.nl.
Ook publicist Paul Scheffer vindt een nieuw wij noodzakelijk, vertelt hij deze maand op www.nieuwwij.nl. In zijn boek Het land van aankomst schrijft hij: ,,Zonder een ‘wij’, zonder een verbeelde gemeenschap is er geen gedeelde verantwoordelijkheid voor het wel en wee van de samenleving.”
Maar hoe ziet dat nieuwe WIJ er dan uit, hoe bereik je dat? Een antwoord geeft Tweede Kamerlid Tofik Dibi (GroenLinks). In zijn recente manifest Zeau 2001 beweert hij dat het nieuwe WIJ allang bestaat, zij het onzichtbaar. Hij doelt op een voorhoede van succesvolle nieuwe Nederlanders die ‘verbindingen met elkaar legt dwars door alle barrières heen’. Dibi: ,,Wij opereren niet langs etnische of religieuze lijnen, maar op basis van gedeelde interesses en idealen. Wij hangen in dezelfde scene, volgen dezelfde studie en dromen van dezelfde toekomst. (…) In toenemende mate zijn wij kinderen uit gemengde gezinnen. Kinderen die de aanwezigheid van culturele en religieuze verscheidenheid even vanzelfsprekend vinden als ademhalen. Een hoofddoek op stiletto’s. Sproeten met kroeshaar. Geen dubbele, maar een driedubbele nationaliteit.’’
Het gaat er bij Dibi bij het nieuwe WIJ blijkbaar om dat je je als individu verbindt met anderen, of zoals Scheffer het noemt: om ‘een zelfgekozen gevoelsband, die veel sterker is dan de abstracte notie van een volksgemeenschap die mensen opsluit binnen een door anderen opgelegde gemeenschap of collectiviteit.’
Omdat de werkelijkheid anders is en stigmatiseert, roept Dibi de media en burgers op hun focus te verschuiven van het ‘kleine groepje dat het verpest voor de rest’ naar zijn voorhoede. Maar in hoeverre is dat niet ook stigmatiserend? Volgende maand reageert Dibi hierop op www.nieuwwij.nl.
Scheidend hoogleraar interculturele communicatie Wafid Shadid ziet een oplossing in een geheel nieuwe definitie van WIJ, een Wij die ‘een nieuwe overkoepelende civiele identiteit’ benadrukt, los van etniciteit, cultuur en godsdienst’, zo zei hij onlangs in zijn afscheidsrede in Tilburg. ,,Dan wordt iemand erkend als medeburger afhankelijk van ‘zijn bereidheid te aanvaarden dat de eigen vrijheid begrensd wordt door de wet, zodat ze compatibel wordt met de vrijheid van zijn medeburgers’.
Nog steeds wordt er veel in religieuze hokjes gedacht, vindt Shadid. Nederland is in wezen nog steeds verzuild: in een wij- en een zijzuil. Zolang Nederlanders met een allochtone achtergrond apart worden gezet, houd je een wij-zij deling die leidt tot tweederangsburgers, waarschuwde Shadid in zijn rede.
Kortom: de zoektocht naar een nieuw WIJ is nog een voorzichtig aftasten, maar de roep ernaar wordt sterker en dwingender. WIJ zweeft door de lucht. Pakken kunnen we het nog niet. Een ding is zeker: we kunnen er niet langer omheen, we moeten er iets mee.
Dit is wel een heel optimistisch verhaal, terwijl er tegelijkertijd een nieuwe verzuiling in Nederland plaatsvindt: de moslims hebben alleen contact met moslims, de katholieken willen weer katholiek zijn, etc. Kan dat nou wij genoemd worden? Ik denk het niet. Wees niet zo wereldvreemd, zou ik zeggen.
Ramadan in een korte alinea samen met Theo van Gogh genoemd. Alsof het vriendjes zijn. Je moet wel durven.
Alles bij elkaar genomen lijkt Weseman’s bijdrage op het verkopen van gebakken lucht. Of iets minder absurd op een
een potpourri van Marxisme en Rousseau. Maar dan is ze niet origineel en weten we ongeveer wat ons te wachten staat. Niet Dibi’s heilsstaat. Of misschien ook wel, de zijne. Maar zal dat ook de mijne zijn?
En ook niet Shadid’s nieuwe civiele identiteit, ‘los van etniciteit, cultuur en godsdienst’.
Hoe verzint die Shadid dat? Zonder cultuur kan er geen civiele identiteit zijn. De burger met respect voor de wet is een uitvinding van de Westere cultuur. Die moet geleerd worden. Wie dat weigert, vanwege zijn geliefde ethniciteit, eigen dierbare subcultuur of eigen botte religie, maakt zichzelf tot 2e rangsburger.
Inderdaad, kom uit je getto, word burger, doe die hoofddoek af, respecteer vrouwen, gedraag je civiel.
Thema’s over collectieve identiteit en saamhorigheid zullen dé thema’s zijn de komende jaren. Vind uw website een goede aanzet, maar er zal meer de diepte ingegaan moeten worden.
Jos de Haene, Genk (Belgie)
Ja, dames en heren, her en der schuurt het tussen bevolkingsgroepen, maar vergeleken met het verzuilde tijdperk dat kort achter ons ligt, is de verdeeldheid beperkt. Ons nationale geheugen lijkt soms niet verder terug te gaan dan tot de jaren zeventig. Verschillende soorten christenen hadden zich gescheiden georganiseerd, vrouwen droegen hoofddoekjes en homoseksualiteit gold in de burgerlijke moraal als verdacht.
Laten we niet doen alsof alles wat daar tegenwoordig op lijkt, barbaars, achterlijk of middeleleeuws is. Wat we nu vanzelfsprekend vinden, zijn historisch en wereldwijd heel bijzondere, recente verworvenheden.