Hoe de globalisering ons gaat redden

Je leest ‘Moeder gooit haar baby drie hoog uit het raam’. Wat lees je dan? In feite dat dit praktisch nooit gebeurt. Een uitzonderlijke gebeurtenis. Nauwelijks is er een moeder te vinden die haar kind uit het raam gooit. Daarom is het ook nieuws. Nieuws is alles wat afwijkt van de dagelijkse gang van zaken. En dat geldt ook voor een verkeersongeluk of voor een moord. Nieuws wijkt af van het normale patroon. Je zult nooit in de krant lezen dat er deze week geen spoorwegongelukken gebeurd zijn.

Tijdens de oorlog in Vietnam werd in een bepaald jaar dagelijks gebombardeerd. Als er eens een dag, om wat voor reden dan ook, niet gebombardeerd werd, stond dat ineens de krant als nieuws. Kortom: als het goede nieuws is dat er níet iets ernstigs gebeurt, dan zijn we pas echt ver van huis.

Kranten en televisie zijn in hun strijd voor veel lezers en kijkers geneigd om het slechte nieuws aan te dikken. Nadeel is dat wij nieuwslezers en kijkers gaan geloven dat de wereld één grote ellende is en dat het alleen maar erger wordt. Mensen worden mismoedig en voelen zich machteloos. Daartoe is echter geen enkele reden, want wereldwijd is er de laatste paar honderd jaar enorm veel verbeterd en die verbetering gaat door. Het goede nieuws blijft grotendeels onzichtbaar maar groeit sluipenderwijs.

Neem de armoede en honger in de wereld. Ik herinner mij dat begin jaren vijftig hongersnood geen incident was maar een jaarlijks terugkerend fenomeen. 65 procent van de wereldbevolking was toen straatarm. Dat percentage is thans gezakt naar 12 procent. En dat is 12 procent te veel natuurlijk maar het toont wel aan dat alle politieke acties en maatregelen van de laatste vijftig tot zestig jaar om armoede terug te dringen wel degelijk tot resultaat hebben geleid.

Ook is er sprake van afname van moeder- en kindersterfte. Hetzelfde geldt voor ziekten als malaria. Ook zien we een afname van kinderarbeid Het goede nieuws is dat er  aan misstanden een einde kan komen als mensen zich daar voor inzetten. Hoe zijn die positieve veranderingen te verklaren? In grote lijnen als volgt: Mensen die in beroerde omstandigheden leven gaan zich verzetten, eisen een menswaardig bestaan. Dat leidt ertoe dat andere mensen dat verzet gaan steunen. Van regeringen en invloedrijke organisaties en bedrijven wordt geëist verantwoordelijkheid te nemen, de wetenschap bemoeit zich er mee , in de wat rijkere landen ontstaan solidariteitsacties . Stap voor stap , soms langzaam en soms met een versnelling, worden zaken verbeterd . En iedereen kan daar een positieve bijdrage aan leveren.

Verandering begint met een vraagteken zetten bij vanzelfsprekendheden. Heel veel misstanden waren ooit vanzelfsprekend. Als ik alleen al kijk naar mijn eigen leven… hoeveel zaken die vroeger vanzelfsprekend waren, zijn dat nu niet meer! Kijk naar de ondergeschiktheid van de vrouw . Tot de jaren vijftig werden vrouwelijke ambtenaren ontslagen als ze gingen trouwen. Sterker nog: tot 1956 waren gehuwde vrouwen financieel handelingsonbekwaam. Homoseksualiteit was volkomen taboe, in Engeland kon je zelfs gevangenisstraf krijgen. Kolonialisme was voor de Tweede Wereldoorlog vanzelfsprekend. De toen zo geheten politionele actie tegen het onafhankelijkheidsstreven van Indië kon rekenen op de steun van 70 procent van de Nederlanders. Ook de Apartheid in Zuid Afrika kon tot begin jaren tachtig rekenen op instemming van de meerderheid in Nederland.

Nog verder terug: in mijn grootvaders tijd hielden wij Nederlanders nog slaven in Suriname. Kortom: alles wat ooit door een meerderheid normaal werd gevonden, is later als misstand erkend.

Voordeel van deze tijd is dat wij niet veel zaken meer vanzelfsprekend vinden. De absolute aanspraken van kerk en staat op de waarheid worden niet meer aanvaard. Daar tegenover staat dat veel misstanden wel door velen gezien worden als onoverkomelijk. De macht van staten, met name de grootmachten en de macht van het internationale bedrijfsleven worden dan gezien als obstakels waar onmogelijk door heen te komen is. Door de voortdurende oorlog in Syrië, de aanval van Poetin op Oekraïne, burgeroorlogen in vele landen en terroristische aanslagen, ontstaat de indruk dat geweld in deze tijd alleen maar toeneemt. Velen zullen verbaasd zijn te horen dat geweld de afgelopen zeventig jaar alleen maar is afgenomen.

Ook is het niet zo dat de huidige oorlogen uitzichtloos zijn. In de jaren zeventig en tachtig was er strijd in vrijwel alle Latijns-Amerikaanse landen. Eind jaren tachtig kwam daar een einde aan.

De economische crisis, ontstaan in 2008 door onverantwoordelijk gedrag van bankiers, de toenemende inkomenskloof tussen landen en binnen landen, de dreigende voedsel-, water- en energieschaarste en de milieuschade en klimaatverandering zijn zaken waar mensen zich terecht zorgen over maken, maar waarvan ze ten onrechte denken dat daar niets tegen te doen is.

Het tegenovergestelde is waar. Juist omdat, voor het eerst in de geschiedenis, deze problemen iedereen raken – zowel rijke als arme landen en rijke en arme mensen – bestaat er ook wereldwijd een streven om deze mondiale problemen op te lossen.

Op het gebied van milieu en klimaat bestaan zowel verontrustende feiten, maar ook aanzetten tot een ander beleid. Ook de wetenschap is naarstig op zoek naar middelen die voor een ommekeer kunnen zorgen.

Oplossing van een reeks problemen wordt bevorderd of vertraagd door de uitkomst van het spanningsveld tussen het korte en het langetermijnbelang van staten en bedrijven en in het verlengde daarvan van alle mensen. Wil een (internationale) onderneming in de concurrentie met anderen overeind blijven, dan zal zij kiezen voor de laagste loonkosten, de laagste grondstofprijzen en de voor het bedrijf meest gunstige wetten op het gebied van milieu, klimaat en veiligheid. Op de lange termijn echter is elk bedrijf gebaat bij een redelijke koopkracht, ook in arme landen, bij een schoon milieu, een gezond klimaat en sociale stabiliteit.

Dit spanningsveld tussen het korte en het langetermijnbelang kan alleen opgelost worden door het instellen van internationale wet- en regelgeving waar eenieder op straffe van sancties zich aan moet houden. Eerlijke concurrentie kan dan gewoon doorgaan zonder dat dit leidt tot ongewenste effecten. Omdat ook het bedrijfsleven inziet dat het eenzijdig oriënteren op korte termijn doelstellingen op den duur te veel nadelen meebrengt, zie je een duidelijke trend naar Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en een wens tot internationale afspraken. Op de jaarlijkse bijeenkomst van vertegenwoordigers van de grote multinationale bedrijven, staatslieden en wetenschappers in Davos verklaarde de voorzitter dat het kapitalisme van de vorige eeuw niet meer past in onze eeuw.

Op internationaal niveau raken staten en bedrijven steeds meer met elkaar verbonden op economisch en financieel gebied. De globalisering gaat onverminderd door en daarmee de wens en de noodzaak om te komen tot internationale wet- en regelgeving. Globalisering is in eerste instantie voordelig voor de rijken in rijke landen, de rijken in arme landen en op termijn , op het gebied van werkgelegenheid ook voordelig, zij het minder vaak voor de armen in de arme landen. Die verschuiving van werkgelegenheid kan echter wel tot werkloosheid leiden in de rijke landen. Wil een internationale wet- en regelgeving effectief zijn, dan zal ook de armoede en werkloosheid in rijke landen aangepakt moeten worden

In de internationale discussies hierover ontstaan gedachten en visies over sociaal kapitalisme, basisinkomen, weggeefeconomie, drastische verkorting van werktijden als antwoord op robotisering, dichten van de inkomenskloof, opvoeren van koopkracht in arme landen, milieuvriendelijk en klimaatbestendig ondernemen en het voorkomen van sociale instabiliteit en oorlog en geweld.

Zoals bij elke nieuwe en noodzakelijke stap in de geschiedenis roept globalisering ook weerstand op. De globalisering en daaraan gepaard de ontwikkeling naar meer internationale samenwerking, krijgt te maken met nationalistische protesten van groepen als Wilders, Baudet Le Pen, Trump, Erdogan en sterk nationalistisch bewegingen in Polen en Hongarije. Gebruik makend van de slechter wordende positie van economisch zwakke groepen in deze landen roepen populistische politici op tot het verbreken van de band met de EU, het verlaten van internationale afspraken en het concentreren op het eigen land. Nationalistische oplossingen zijn echter niet het antwoord, zeker niet voor de gemarginaliseerden in rijke landen.

Willen wij op een vreedzame en redelijke wijze komen tot een samenleving waar welvaart, veiligheid en menswaardigheid centraal staan, dan moeten wij zowel op micro- als op macroniveau de kansen grijpen die de huidige ontwikkelingen ons bieden.

Het goede nieuws is dat verandering niet alleen noodzakelijk is, maar ook mogelijk. Kijk naar alle misstanden die ooit vanzelfsprekend waren en die door een combinatie van politieke druk, nieuwe uitvindingen, economische groei en toename van sociaal bewustzijn tot het verleden zijn gaan behoren

Ik eindig met een uitspraak van Nelson Mandela: “Onze diepste angst is niet dat we zwak en ontoereikend zijn. Onze diepste angst is dat we onvoorstelbaar krachtig zijn. Het is ons licht, niet onze duisternis die ons het meest beangstigt.”

Als we die angst van ons afzetten, kunnen we de volgende stap in de menselijke evolutie op blijmoedige wijze zetten.