Het aantal burgers dat bij deze collectieven betrokken is, groeit en is inmiddels al groter dan het ledenaantal van kerken (zo betogen Ziegler en Gautier in hun boek). Ja, de kerken lopen leeg, maar minder zingeving is er niet. Samen met andere burgers werken aan bottom-up innovatie voor duurzaamheid is een van de bronnen voor een nieuw zinvol perspectief.
In de driehoek overheid, markt en individu valt klimaat er vaak precies tussenin, we noemen dat ook wel het ‘veld van verloren verantwoordelijkheden’. Voor de markt is klimaatproblematiek soms wel, maar vaak niet interessant want niet winstgevend. De overheid trekt zich steeds meer terug, en de verwachting is dat, dat alleen maar meer wordt. Dus komt het aan op de individuele burger, die vaak niet bij machte is om de complexe problematiek op te lossen. Zeker niet in dure tijden waarin bestaanszekerheid een urgenter probleem is. Maar burgers moeten dat ook helemaal niet alléén doen!
Naast actie ligt er ook veel potentiële kracht bij burgerinitiatieven. Sociale bewegingen die zich kenmerken door een bottom-up benadering waarbij betrokken burgers samenkomen rond een specifiek thema en daarvoor actie organiseren. Vaak gericht op een duurzaam en gedeeld ideaal. Doordat deze initiatieven zich op lokaal niveau richten, laten ze politieke voorkeuren vaak links liggen. Het maakt niet zoveel uit wat je buurman stemt, we delen dat we in een fijne wijk willen wonen.
Dat blijkt ook uit een van de cases van een onderzoek dat we hebben gedaan. In de Haagse wijk Laak kozen lokale wijkbewoners om het eens niet over armoede te hebben. Op het thema ‘vergroenen van onze wijk’ wisten ze een divers gezelschap een medebewoners uit hun bubbel te lokken en mee te doen met kleine en grote evenementen die de wijk leefbaarder maakte. Het oud papier van de lokale drukkerij werd niet meer weggegooid, maar kwam terecht bij de peuteropvang een straat verder.
Dit lijkt een klein voorbeeld, waarvan je je kunt afvragen of dit daadwerkelijk het verschil maakt. Maar meer van deze collectieven maken samen een groter verschil. Uit onderzoek (van Lestar en Böhm uit 2020) blijkt dat een wereldbeeld gevoed door ecologische overtuigingen en opvattingen ook daadwerkelijk leidt tot milieuvriendelijker gedrag. Zingeving speelt daadwerkelijk een rol in de duurzaamheidstransitie.
Dat zien we bevestigd in ons onderzoek naar zingeving bij burgerinitiatieven. Leiders scheppen wat wij noemen een ‘transformatieve ruimte’. Een gastvrije omgeving, waarbij iedereen welkom is en uitgenodigd wordt om actief bij te dragen aan lokale verandering. Aanwezigen worden daadwerkelijk ‘gezien en gehoord’, verschillende meningen worden juist betrokken bij het ontwerpen van actie. Individuele verhalen worden samengebracht in een collectief aantrekkelijk verhaal, wat leidt tot zinvolle verandering. Dit alles draagt bij aan zowel hoop op als daadwerkelijke actie voor een gewenste toekomst.
Grote instituten als de kerk en ook de politiek, schudden op hun grondvesten. Toch zit er veel zingeving en kracht bij mensen zelf die zich collectief weten te organiseren, op een manier die co-creatief, inclusief en narratief is. Het wordt niet alleen tijd dat we naar burgers gaan luisteren, maar ook dat burgercollectieven de ruimte krijgen om dingen te doen. Dat is pas zinvol.
