Heel veel dank voor de uitnodiging hier vanmiddag met u allen samen te zijn en de bijzondere verbondenheid te ervaren van mensen die elkaar aan kijken en om samen bij deze jaarlijkse herdenking stil te staan bij het onbeschrijfelijke leed en lijden dat zoveel miljoenen mensen is aangedaan, ook hier in Den Haag. En dank voor de uitnodiging iets van mijn gedachten met u te delen.
Mijn eerste gedachte was er één van grote vreugde toen ik de titel van deze bijeenkomst zag. Die juich ik van harte toe. Sterker nog, ik ben u er dankbaar voor en ik vind het moedig dat u voor deze titel hebt gekozen. Van vrede blijven houden.
Zoals u misschien weet ben ik voorzitter van de Nederlandse Unesco Commissie en het motto van UNESCO is vrede creëren in de hoofden van mensen. Want als het zo is dat gedachten voor oorlog in hoofden van mensen ontstaan, is het evenzeer zo dat dan ook daar de gedachten voor vrede ontstaan. En die ontstaan, zo weten wij, door alles te benadrukken wat mensen verbindt door het pure feit dat het mensen zijn. Sting bezingt het zo mooi in zijn lied The Russians: We share the same biology, regardles of ideology. Biologisch zijn wij mensen hetzelfde, ongeacht ideologie.
Benadrukken wat mensen bindt in hun menszijn: dat is kunst, cultuur, wetenschap, onderwijs, communicatie. Je laten ontroeren door een schilderij, muziek die recht je hart binnenkomt als je in de concertzaal zit en het theater waar het onzegbare zichtbaar gemaakt wordt. En de voelbaar emanciperende kracht van onderwijs en wetenschap. Daarmee kun je vrede creëren in de hoofden van mensen. Dat zijn de zachte krachten, die zo vaak onderschat worden.
Nu hoor ik de laatste tijd vaak dat ik maar een beetje voorzichtig moet zijn met het gebruik van dat woord vrede, dat ik het maar beter niet meer kan hebben over vrede, het is, zo zeggen deze mensen, een beetje naïef om in deze tijden dat woord te gebruiken. Vrede.. “Kan je het niet beter hebben over hoop?” Zeggen ze dan.
Ik vind van niet. Want net als jullie vind ik dat we juist nu pal moeten staan voor vrede en uitdragen dat we houden van vrede. En dat we blijven houden van vrede. We klampen ons eraan vast, werd al gezegd. Dank voor deze moedige keus.
Want natuurlijk, het is waar. Vrede lijkt zo ver weg. We leven in een grimmige wereld. Waarin dingen gebeuren, waarvan we nooit gedacht hadden dat we die mee zouden hoeven te maken. Maar ze gebeuren. En als je het nieuws volgt en je denkt, “..erger kan het niet!” word je toch de volgende dag wakker en is het nieuws nog droeviger en uitzichtlozer dan het gisteren al was.
Het is een grimmige tijd waarin we leven, maar ontegenzeggelijk ook een gevaarlijke tijd. Omdat er nationaal en internationaal krachten ontketend zijn en worden, waarvan we niet weten, niet kunnen overzien wat die zullen aanrichten. Maar als we naar de geschiedenis kijken krijgen we weldegelijk een beeld van wat deze krachten vermogen. Want, in deze gepolariseerde wereld, worden opnieuw vijandbeelden gecreëerd, mensen uitgesloten, soms zelfs weer ontmenselijkt en wordt precies alles wat mensen verbindt van wege het pure feit dat ze mens zijn, in twijfel getrokken, irrelevant genoemd, zomaar ‘een mening” of “woke”.
In deze gepolariseerde wereld wordt dat wat mensen verbindt bewust onder druk gezet of zelfs kapotgemaakt, door leiders of opiniemakers, al dan niet via sociale media. De heersende gedachte anno 2025, tachtig jaar na het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog is, dat je vooral voor jezelf moet kiezen. Eigen land, eigen volk eerst.
Deze gedachte uit zich, bijvoorbeeld, in het promoten van de zogenaamde Freedom cities, in MAGA stijl, of ‘gated communities’ zoals Próspera, dat zijn Startup Cities waar kleine groepen mensen, vaak ondernemers, onder speciaal voor hen gunstige omstandigheden kunnen leven en zaken doen. Een afgesloten gebied met uitsluitend ‘eigen soort’ mensen. En deze zelfde gedachte zien we bij regeringen die beleid voeren dat migranten minacht, buiten wil houden of ontwikkelingssamenwerking beëindigt of in het beste geval minimaliseert.
Het is allemaal gebaseerd op de gedachte om een recht- en besturingssysteem te implementeren dat het principe van ‘eigen land en eigen volk eerst’, legitimeert, legaliseert en institutionaliseert. Het tegenover gestelde dus van verbondenheid tussen mensen vanwege het feit dat je allemaal mens bent. Ongeacht etniciteit, gender, religie, seksuele geaardheid of wat dan ook.
En ook volledig tegengesteld aan het besef dat destijds in Suriname heerste, na de afschaffing van de slavernij. Want toen in de periode van 1863 tot 1873 de slavernij was afgeschaft en de plantages niet meer de gewenste winst opleverden en de plantagehouders dus terugkeerden naar Europa, keken de mensen die achterbleven elkaar aan. De nazaten van tot slaafgemaakten uit Afrika en van contractarbeiders uit India, Indonesië, China… ze keken elkaar aan en ze wisten: willen wij hier verder komen dan hebben we elkaar nodig.
Alleen door samen te werken kunnen we vooruitkomen. Dat betekent dat je soms over je eigen schaduw heen moet springen en een belang zien, dat groter is dan jouw eigen belang. Die gedachte en die sfeer heerst nog steeds in Suriname.
Het is een onderscheidende karakteristiek van het land waar over een maand verkiezingen zijn en dat op 25 november dit jaar vijftig jaar zelfstandig is. Het is het enige land in de wereld waar een synagoge en een moskee naast elkaar op één terrein staan. En dat niet alleen, de bezoekers van die moskee en die synagoge trekken ook gebroederlijk en zusterlijk met elkaar op als dat zo uitkomt, uitlenen van stoelen en tafels, et cetera. De keren dat ik bij de VN was en ik vertelde dat ik uit Suriname kom, zag ik altijd ogen oplichten “Ah! Suriname! Het land dat eigenlijk een voorbeeld is voor de wereld!”
Dat besef, dat je als mensen elkaar nodig hebt ontbreekt. Al langere tijd was dat merkbaar hier in Europa en breder in wat genoemd wordt de westerse wereld. En deze houding: vooral voor jezelf zorgen, je terugtrekken achter hoge muren, in aparte steden en volgens sommigen gerust ook op een aparte planeet, alles om je af te zonderen van de rest, lijkt nu politiek beleid te worden.
Het is een levensgevaarlijke tijd. Niet alleen door leiders die wat niet gewoon is, als gewoon propageren, maar ook door de houding van de mensen die nu tegen mij zeggen: je moet maar voorzichtig zijn met dat woord vrede. Het is een beetje naïef… En daarmee bedoel ik mensen die gewoon gaan maken wat niet gewoon is. We hebben ditzelfde toch als eens eerder meegemaakt, zo’n negentig jaar geleden? Waarom leren wij mensen niet van het verleden?
Vorig jaar op 5 mei mocht ik in Vlissingen de Van Randwijk lezing houden. Natuurlijk kennen we allemaal de beroemde regel van Van Randwijk die zegt: een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht…
Maar niet iedereen kent de complete tekst van dit gedicht, dat Van Randwijk schreef met de bedoeling dat het op de muur van de erebegraafplaats Bloemendaal zou komen te staan. De plek waar de gevallenen begraven liggen. Een gedicht waarin hij de bezoekers van de begraafplaats aanspreekt. Het gedicht heet dan ook “Bericht aan de levenden” en het gaat als volgt:
“Allen, die hier tezamen zijn,
De levenden, de doden,
De handbreed, die ons scheidt, is klein,
wij zijn tezamen ontboden voor het gericht…
Gedenk de liefste, die hier ligt,
De broeder, vrind of vader,
Maar gun Uw ogen wijder zicht,
Aanzie het land en alle mens tegader,
Hoor dit bericht:
Wij staan tesaam voor het gericht,
Voor goed of kwaad te kiezen,
Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen,
dan dooft het licht.”
Gun uw ogen wijder zicht, kijk ver, kijk verder dan je eigen werkelijkheid, je eigen land, je eigen volk en je eigen leven. Gun dat aan je ogen, gun dat jezelf.
En weet dat we allemaal voor het gericht staan om te kiezen, tussen goed en kwaad. Ieder van ons kan die keuze maken. Iedere dag opnieuw en in tal van verschillende situaties komen we voor de keus te staan.
Juist in deze tijd komt het er toch op aan de keus te maken voor dat waarvan we weten dat het goed is? Dat betekent toch dat we niet mee moeten gaan in de geest van deze tijd. Niet meegaan in het dan maar niet te veel over vrede praten…. In het gewoon gaan vinden wat niet gewoon is. Nee!! Deze tijd vraagt ons om moedige mensen te zijn.
En om ons uit te spreken. Niet angstig zijn. In deze tijd komt het er juist op aan vol voor vrede te kiezen, van vrede te houden en dat uit te spreken. En voor te leven wat het betekent om van vrede te houden. Want houden van vrede is het fundament van ons leven, zoals al gezegd werd. Als wij, mensen van goede wil, het niet doen, wie dan wel? Juist nu, in deze tijd van gekte, van het institutionaliseren, legaliseren en legitimeren van superemacistisch denken en doen.
Simon Wiesenthal zei het al: ‘For evil to flourish, it only requires good people to do nothing.’
Wij, de mensen die van vrede houden, wij zijn met meer.
Het is tijd dat wij ons uitspreken, niet zwijgen. En meer dan dat.
Het is tijd dat we op staan.
Om te laten zien dat het de zachte krachten zijn, die zullen winnen in het eind, moeten wij ze hoorbaar en zichtbaar maken.
Nu.
Voor het wéér te laat is.
Omdat wij weten dat om vrede te houden we van vrede moeten blijven houden.
Dankuwel.
Kathleen Ferrier sprak tekstlezing uit op 27 april 2025 in de Kloosterkerk in Den Haag ter gelegenheid van de Jom Hasjoa herdenking. Jom Hasjoa, de dag der vernietiging, is de gedenkdag voor de slachtoffers van de Sjoa, de dag waarop in 1943 het getto van Warschau werd vernietigd. Meer informatie is te vinden op de website van Jom Hasjoa Den Haag.
