Idealen? Mij niet gezien

Ook kunnen idealen tot een perfectionistische instelling leiden. Dat is hard werken want, nogmaals, ideaal wordt het nooit. Je schiet steeds tekort. Dat levert weer schuldgevoelens en getob op. En je wordt kritisch en oordelend naar anderen waarop ook een krasje zit.

Ja maar, zegt u, een ideaal kan toch richting geven, als een soort punt aan de horizon waar je naartoe wil met jezelf of met de wereld?

De geschiedenis leert anders. Als dat punt aan de horizon naderbij komt, blijkt het een piratenschip te zijn dat ons entert en gevangen neemt. Alle utopieën – van kapitalisme tot communisme – boeien aanvankelijk mensen om hen dan in het verderf te storten. De utopie wordt een dystopie. Nog maar recent zijn we ontnuchterd doordat ook het ideaal van een multiculturele samenleving niet haalbaar blijkt.

Is dat erg? Nee, dat is goed. Het is net als met een geïdealiseerde geliefde: pas als we ontdekken dat die ook chagrijnig kan zijn en winden in bed laat, en we dat aanvaarden, kan er iets groeien en heeft de relatie een toekomst.

De makke van een ideaal is namelijk dat die ons vervreemdt van de werkelijkheid, en daarmee van God, de bron van de werkelijkheid. Als de Heer het huis niet bouwt, tevergeefs zwoegen de bouwlieden, zingt een psalm. Dan loop je op den duur droog, of vast, en haak je ontmoedigd af.

Juist het feit dat de wereld niet volmaakt is, kan ons genezen van onze vervreemding van de realiteit. Eigenlijk is de keuze heel simpel: willen we tevergeefs lijden, door onbereikbare idealen na te jagen, of lijden we met vrucht door de onvolmaaktheid van de wereld onder ogen te zien en op ons te nemen?

Onlangs bleek bijvoorbeeld dat conservatieve Amerikaanse lobby’s met hun giften aan de PVV onze politiek beïnvloeden, zodat er mensen gediscrimineerd worden. Verre van ideaal en pijnlijk. Toch is die ontmaskering van onze democratische illusies op zichzelf goed. Het helpt ons in de realiteit te blijven staan. Dan kan er iets gebeuren.

De werkelijkheid maakt vrij. De grote spirituele tradities zijn het erover eens dat voluit leven in het hier en nu de beste voorbereiding is op de toekomst. Dan kunnen we ons bewust worden van een kracht die ons voortdrijft en omvormt. Er kan iets ontstaan wat we niet van tevoren hadden gepland. Zoals ook de uitkomst van een creatief proces altijd een verrassing is, of genade.

Mensen die vierkant in de onvolmaakte werkelijkheid staan, maken het verschil. In Alabama weigerde de zwarte Rosa Parks plaats te maken voor een blanke, en de beweging voor burgerrechten werd geboren. In Tunesië stak Mohamed Bouazizi zichzelf in brand, en de Arabische lente brak aan.

Als een nieuw Pasen.