Verwaal was islamoloog en liet Kailani zien dat hij ook vooroordelen tegen de christenen had. Maar er zijn ook overeenkomsten. Zo staan de tien geboden ook in de Koran, alleen verspreid. In 1978 werd Kailani benaderd door een dominee, die in de Bijlmerbajes in Amsterdam werkte. Het liep tegen het einde van de Ramadan, de islamitische vastenmaand, en er waren moslimgevangenen die in grote geestelijke nood verkeerden.
Imam in Nederlandse gevangenis
Zo begon Kailani’s loopbaan als imam in Nederlandse gevangenissen. Hij zei hierover: “Er waren weinig imams die de Nederlandse taal spraken, voor de gevangenisdirecties was dat een vereiste en dat vind ik ook terecht”. Het was zwaar werk. “Tachtig procent van de moslim-gedetineerden was minderjarig. Hun leven was vernietigd. Het leven op aarde is maar tijdelijk, we zijn gasten van God op aarde.”
Hij pakt zijn subha uit zijn broekzak, een islamitische rozenkrans van zwarte kralen en beweegt zijn vingers erover. “Leven na de dood was altijd het belangrijkste voor mij. Zonder geloof is het leven niets waard, dan verandert de mens in een materialistisch wezen, dan pakt hij alles wat hij in zijn tijd op aarde te pakken kan krijgen.”
Kailani’s geloof was sterk spiritueel. De islamitische mystiek, Soefi, noemde hij de schoonste bladzijde uit de geschiedenis van de islam: “Ik probeer nog steeds om Soefi te worden, maar het is me nog niet gelukt. Het is heel moeilijk, je mag nooit kwaad op iemand worden. Soms denk ik dat ik er heel dichtbij ben, maar dan verlies ik mijn zelfbeheersing weer een keer en moet ik opnieuw beginnen. Ik beschouw mezelf als driekwart Soefi. Soefi’s zijn nooit star, ieder mens is een medemens, ze doen elke dag extra gebeden, ze besteden een deel van hun geld aan goede doelen. Materie en status hebben voor Soefi’s geen enkel belang, het gaat om innerlijke rust. Zij lezen de Koran ook tussen de regels, naar de bedoeling. Zo beschouwen ze de beschrijvingen van het paradijs in de Koran als symbolen. Het paradijs is spiritueel niet materieel, maar om de perfecte staat van dat spirituele bestaan aan ons aardse verstand te brengen, gebruikt de Koran het symbool van het paradijs.”
Kailani vond dat hij vanuit zijn geloof de opdracht had om zich in te zetten voor deze wereld, voor het hier en nu.
Hij zag zichzelf in geloofszaken als een gematigd man. “Het is bij moslims onduidelijk of je een vrouw een hand mag geven of niet. Ik kies ervoor het wel te doen, het is makkelijker als je in Nederland woont. De Koran zegt namelijk ook: ‘God wil het jullie niet moeilijk maken.'”
De islam kent het begrip idjtihaad, dat betekent intellectuele inspanning, onderzoek. Dat brengt beweging in het geloof, daarmee kan de islam aangepast worden aan de moderne tijd zonder de essentiële waarde ervan te verliezen. Andere imams vragen mij weleens: “Waar is je djellaba?” dat is een lang gewaad, “waar is je baard, waar is je tulband?” Dan zeg ik: “Waar is je kameel? De Profeet reisde per kameel, jullie komen altijd met de auto.”‘
Hamza Zeid Kailani was een man van het midden. “In de Koran staat: ‘Ik heb u geschapen als gemeente van het midden.’ Dus we zijn verplicht in het midden van de mensheid te staan.”
In 1993 heeft hij Kernmomenten in de islam: bouwstenen voor een dialoog tussen moslims en christenen, gepubliceerd bij Uitgeverij Gooi en Sticht.
Begrafenisrede
Ari van Buuren 1], destijds hoofd Geestelijke Verzorging in het UMC, sprak bij Hamza’s begrafenis het volgende in memoriam uit:
Een pionier was Hamza: een voortrekker, een bruggenbouwer.
Hamza was een pionier met name in de dialoog moslims-christenen. Hij deed veel aan geestelijke begeleiding, educatie en verzorging. Ik leerde hem kennen in Utrecht, waar ik werkte in het UMC-Utrecht als hoofd van de interculturele dienst Geestelijke Verzorging. Als de imams in het UMC-Utrecht met vakantie waren nam Hamza waar voor hen.Hamza zou ik willen typeren als een creatieve balling. Tot de ballingen in Babel zegt de profeet Jeremia: “Zoekt de vrede voor de stad, en bidt voor haar, want in haar vrede zal uw vrede gelegen zijn…” (29,7).
Thuis in Palestina werd Hamza een balling. Als balling werd Nederland voor hem een thuis.
Hamza zette zich in voor de dialoog. Als moslim was hij trots op de eerste interreligieuze dialoog. Hij baseerde dat op Soera 29: “Wij geloven in Hem en aan wat Hij aan ons heeft neer gezonden en aan jullie heeft neer gezonden. Onze God en jullie God is één; en wij zijn aan Hem overgegeven.” En, zegt Hamza: ‘Naar mijn mening heeft de eerste belangrijke interreligieuze conferentie in de wereld dan ook plaatsgevonden op initiatief van de Islam. Niemand minder dan de profeet Mohammed (vzmh) heeft de leiders van de christenen uit Nadzran (Yemen) en de joodse leiders uit Mekka en Medina uitgenodigd om over het geloof te discussiëren.
Dat was dialoog. Het doel van die ontmoeting kreeg toen het karakter van elkaars bekering. Dat lukte niet en men sprak af, dat er geen missiewerk onder elkaars aanhang gedaan mocht worden. Tegenwoordig kan men dat van tevoren als voorwaarde stellen voor het gesprek.’
We eren Hamza door in zijn geest verder te gaan in de dialoog. Met Hamza mocht ik vele contacten hebben, contacten in verbondenheid en vriendschap. Allerlei herinneringen komen dezer dagen boven. Laat ik er enkele noemen.
Voor mij zie ik Hamza en mij in een Utrechtse dialooggroep, samen met Klaus van de Grijp (woont nu in Oekraïne) en de dominicaner monnik Carlos Spoor (overleden 7 augustus 2017). Alle drie: Klaus, Carlos en Hamza waren kopstukken in de dialoog. … Het waren de begin 90er jaren…
Een andere herinnering stamt uit december 2002.
Samen vierden Hamza en ik Kerstms bij een Katholiek Vrouwengilde. Even daarvóór mislukte het zenden van goederen uit het UMC-Utrecht naar het St. Luke’s Hospital in Nablus. Hamza, Carlos Spoor en ik waren vrienden van dit Anglicaanse ziekenhuis. Regelmatig stond ons UMC-ziekenhuis goederen af naar behoeftige gebieden. Nu had ik akkoord gekregen voor Palestina. Maar Israël stond dit niet toe…. Zó pijnlijk!
Ook een bijzondere herinnering is het sterven van een kind in het UMC-Utrecht. De ouders vormden een gemengd paar: de een moslim, de ander christen. Samen hebben Hamza en ik dat kindje begraven. Ik zie ons nòg staan bij het grafje in de stromende regen. Hamza stond biddend en ongeschoeid in het natte gras, met zijn voeten in de modder…
Met moslim-jongeren onderhield Hamza intens contact. Steeds weer wilde hij hen helpen om in onze samenleving hun plek te vinden. Alaeddine, die straks het Gebed leidt, kan daarvan getuigen. Hamza zei: “Ook nu nog ben ik in contact met jonge moslims die zich verdiepen in de oude islamitische Soefi-traditie. Zij zijn verenigd in de AISA.”
Sheik Al-Alawi en thans Sheik Bentounes inspireren Aisa. De NGO Aisa, de Internationale Alâwiyya Soefi Beweging is thans actief in het Huis van Vrede te Almere. Daar was zaterdag 23 september de tweede Internationale Dag van Vrede en Samen Leven.
Hamza en ik waren enkele malen in het centrum van I of C/ Initiatives of Change te Caux. Onvergetelijk is het Caux Interreligious Seminar in juli 2003: `The spiritual factor in secular society: can religions be partners in peace-building?`.
Daar verzorgden Hamza en ik een Interreligieuze viering met als titel ‘Licht’, waarin we samen tot de Ene God gebeden hebben.
Dat gebed vonden we in het boek ‘Uw Rijk kome’ (‘Denn Dein ist das Reich’) van de befaamde islamologe Annemarie Schimmel. Zij verenigde het Onze Vader van Jezus met parallelle gebedsteksten uit de wereld van de islam.
Uit dit gebed wil ik tenslotte bidden:
Onze Heer, die in de hemel is, uw naam worde geheiligd. Uw bevel is in de hemel als op aarde. Laat Uw barmhartigheid op aarde zijn zoals zij in de hemel is en vergeef ons onze zonden en overtredingen, want U bent de Heer der rechtschapenen.
Ari van Buuren
O God, geef dat ik op U vertrouw en op U bouw en met Uw besluit tevreden ben en mij naar Uw bevel voeg.
Geloofd zij God, die ons voedsel en drank heeft gegeven.
O God, sommige van mijn zonden staan tussen U en mij in, en andere staan tussen mij en Uw schepselen in. O God, vergeef.
O Heer, op U vertrouwen wij en tot U wenden wij ons vol berouw en tot U voert onze reis. Onze Heer, maak ons niet tot een verzoeking voor hen die niet geloven.
Van U is de majesteit, de schoonheid, en de volmaaktheid. U bent die U bent: Eeuwig, eeuwig! Uw liefde voor mij is eeuwig!
De reis van Hamza naar God is voltooid.
Zijn liefde voor hem is eeuwig…
Voetnoot:
- Ari van Buuren was hoofd Geestelijke Verzorging in het Universitair Medisch Centrum Utrecht. “Ik ben een grensganger. In de zin van geloofsgrenzen en allerlei andere grenzen”. Hij groeide op in de Gereformeerde Bond, maakte zich daar van los en is nu voorzitter van de interreligieuze dialoog-beweging URI in Nederland. Zijn dochter maakte de omgekeerde beweging. Zij bekeerde zich tot de islam en zocht daarbinnen het fundamentalisme weer op. Zij woonde daartoe enige tijd in Libanon, dat Van Buuren in het snijvlak van islam en christendom goed leerde kennen.
Wat fijn toch, dat er mensen zijn, die grenzen niet beschouwen als strenge strepen op een landkaart of scheidslijn van botsende principes, maar als overgangsgebieden, waarin je elkaar kunt ontmoeten!
Waar je het niet persee met elkaar eens hoeft te zijn, maar waar je de vrijheid hebt elkaar te leren kennen en ook veel over jezelf kunt leren.
Laat je angst varen voor de vreemdeling, want hij is ook een mens als jij.
Wat je geeft, zul je ontvangen. (Meestal tenminste en anders is het als les voor jezelf bedoeld).
@Louise: je bent een onverbeterlijke idealiste, van het goede soort overigens, maar,…………-wat je geeft zul je ontvangen?-. Is dat iets wat zou moeten zijn? of wat je zelf ook echt ervaren hebt?
Zeker Dirk! Niet altijd natuurlijk, maar meestal wel.
Als ik ’s avonds laat door een eenzaam, donker stuk naar huis loop, kan ik ervoor kiezen bang te zijn. Ik voel me echter veilig bij -noem het maar- God.
Loopt daar dan ook een onbekende, dan kies ik ervoor hem aan te kijken, te glimlachen en goedenavond te wensen.
Door de ander te “zien”, verklein ik eventueel gevaar.
(Tegen “een ernstig verdwaalde man” helpt die houding niet. Dat is dan pech.)
Toch, zelfs in een gezelschap van “boefjes” ben ik door één van hen ooit gered… En al die lieve mensen die op hun knieën in de prut lagen om me uit een op zijn kop liggende auto te halen…En de mensen die me te eten gaven, toen ik verdwaald was… En al die aardige mensen in door het westen verguisde landen…
Er zijn echt heel veel leuke mensen overal, Dirk.
Noem me “naïef. Nou, dat bevalt me prima!
Mooi, nu svp terug naar de inhoud van dit artikel.
Het punt voor mij blijft dat al die geloven die zeggen te streven naar liefde, vrede; die van mening zijn , dat iedere mens een medemens is en dat we geld dienen te besteden aan goede doelen, kennelijk niet in staat zijn om gezamenlijk in opstand te komen aan zaken die ronduit immoreel zijn.
Mensen economisch totaal uitbuiten evenals dieren en al wat groen is. Soms denk ik dat de marktwerking ook sterk werkt tussen godsdiensten en we elkaar proberen de beste waar aan te prijzen.
Er zijn duizenden en duizenden mensen als Hamza Zaid Kailani, laten we hopen dat zijn zaad en van al die duizenden en duizenden mannen en vrouwen vrucht mag dragen.
Een mooi In Memoriam voor iemand die ik niet kende, maar kennelijk een bijzondere man was die het goede en de liefde voor de medemens uitstraalde. Hartelijk dank voor het prachtige gebed aan het eind. Een gebed om te proeven en uit te spreken.