Maatschappelijke tegenstellingen in de VS komen ergens vandaan. Door automatisering verloren de afgelopen decennia veel werknemers hun baan. Winkels verdwenen en de waarde van hun huizen kelderde. Hele gebieden raakten in verval. Mensen zagen de elite zich schaamteloos verrijken, terwijl zij geen werk hadden of met twee banen nog nauwelijks rond konden komen. Of ze werkten in een distributiecentrum waar ze gratis pijnstillers kregen om het werk dragelijk te houden.
In een samenleving waar armoede vaak geassocieerd wordt met persoonlijke mislukking, verliezen mensen door deze ontwikkelingen hun zelfvertrouwen. Ze voelen zich minderwaardig omdat ze geen zinvolle maatschappelijke bijdrage meer leveren. Of anderen krijgen de schuld. Wanhoop en boosheid stapelen zich op. Wanhoop uit zich in hogere sterfte aan alcohol, drugs, zelfdoding en overgewicht. Boosheid richt zich op de elite of op zondebokken: mensen die het minstens net zo moeilijk hebben zo niet moeilijker, maar die als anders gezien worden. Op immigranten of zwarte mensen bijvoorbeeld.
Verlies van waardigheid vormt een voedingsbodem voor leiderschap waarin populisme en demagogie hoogtij vieren en feiten ontkend of verdraaid worden. En waar of niet, mensen voelen zich gehoord, gezien en vertegenwoordigd.
Roep om waardigheid
Ook Nederland heeft te maken met scherpere sociale tegenstellingen en polarisatie. Al is hier de inkomensongelijkheid kleiner en zijn het sociale vangnet en de zorg onvergelijkbaar met die in de VS. Bovendien is ons politiek systeem veel diverser dan het Amerikaanse tweepartijenstelsel. Toch komt ook hier de waardigheid van mensen in het gedrang. Denk maar aan de slachtoffers van de Toeslagenaffaire. Of aan die vrouw met een bijstandsuitkering die 7000 euro moest terugbetalen omdat haar moeder boodschappen voor haar deed. En al die anderen in vergelijkbare situaties.
Het is hoog tijd voor een sterker geluid van verbinding uit de samenleving. Waar we ook vandaan komen, hoe rijk of arm we ook zijn, ieder mens verlangt naar erkenning en waardigheid. We willen gezien worden, er bij horen. Vanuit allerlei richtingen, zelfs van economen, klinkt de roep om meer waardigheid. Maar hoe doe je dat: waardigheid in praktijk brengen in een pluriforme samenleving? Bas Heijne pleit ervoor om de veiligheid van onze eigen overtuigingen en onze vertrouwde wereld te verlaten en de wereld van de ander op te zoeken (lees zijn boek Mens/onmens uit 2020). Dan groeit de verbinding.
Vertel het verhaal van verbinding
Voorbeelden kunnen ons inspireren om met vertrouwen de wereld van de ander in te gaan. In Amsterdam Zuid-Oost weten mensen met allerlei achtergronden elkaar te vinden. Van een lerares op een basisschool zie je de betrokkenheid en warmte stromen naar alle kinderen in haar klas, van welke afkomst dan ook. Als de kinderen hun spullen komen ophalen om thuis verder te leren in de lockdown zie je ze een voor een aarzelen. Ze mogen de juf geen knuffel meer geven. Een vluchteling uit Azerbeidzjaan richt in Nederland een groep Wereldparels op, vrouwen met een grote diversiteit aan achtergronden die elkaar wekelijks ontmoeten. Ga zo maar door, er zijn zo veel voorbeelden.
Het is tijd om elkaar en onszelf als burger, kiezer en politicus het verhaal van verbinding te vertellen. Laten we voorbeelden met elkaar delen en elkaar groot maken. Laten we waardigheid voorop stellen, omdat iedereen er bij hoort in ons land.
Helemaal mee eens, George!
Mooi stuk George.
Dank je
Helemaal mee eens dat we verbinding met elkaar moeten zoeken.
Maar het gaat ook om politiek: democratische rechtse en conservatieve partijen als VVD en CDA moeten zich ondubbelzinnig als fatsoenlijke democratische partijen stellen tegenover ultra- en extreem rechts en zich duidelijk hierin afzetten tegen PVV, FvD en andere ultra rechtse partijen en clubs. Verder zal iedereen die enig verstand heeft van politiek en economie moeten erkennen dat een rechtvaardige en vreedzame samenleving alleen mogelijk is met een sterke, krachtdadige overheid die een flinke vinger in de economische pap heeft.
De afgelopen drie decennia is ook Nederland afgegleden naar een steeds harder wordend kapitalisme dat steeds meer ruimte biedt aan rijken en machtigen en steeds meer “gewone”mensen in de knel zet: ook goed opgeleide mensen die hard willen en kunnen werken. Wederopbouw van de sociale verzorgingsstaat is hard nodig en dus ook terugdringing van een flink deel van de privatisering van sociale instellingen.
Goede wil is mooi, maar het moet ook politiek georganiseerd worden.