Is er een nieuwe religie van de Nieuwe Spirituelen?

De nieuwe spirituelen zitten ook in de kerk

Het is belangrijk dat er veel empirisch onderzoek gedaan wordt naar de nieuwe spirituelen om te weten wat hen beweegt, hoe hun spiritualiteit hen ondersteunt en welbevinden oplevert. Het is ook van belang om te zien hoe de voorheen christelijke samenleving zich ontwikkelt naar een samenleving waarin op een andere manier zin en samenhang gezocht en gevonden wordt.

Dit empirisch onderzoek kan voor de kerken ook van belang zijn. In de kerk wordt deze groep nauwelijks gezien. Dat is jammer. De kerk heeft de nieuwe spirituelen nodig. We zijn sterk in diaconaal werk, maar in God geloven is in grote delen van de kerk uitsluitend ‘goed doen voor de ander’ geworden. De nieuwe spirituelen ontdekken transcendentie. Tegelijkertijd omarmen ze het leven op aarde uitbundig en hebben aandacht voor de schepping. Ze houden van beleving. Ze zijn gericht op het ontwikkelen van een stevig ik waarmee keuzes gemaakt kunnen worden in deze complexe samenleving. Ze hebben een optimistisch beeld van de mens. Ze reflecteren op noties als radicale vergeving en overgave. Allemaal zaken die nauwelijks meer leven in de kerk. En echt, ze vergeten de ander niet.

De nieuwe spirituelen zitten ook in de kerk. Onder actieve kerkleden is veel belangstelling voor tarot, reiki en magie, al durven kerkleden hier in kerkelijk verband nauwelijks over te spreken. Het esoterische denkbeeld dat je na je dood weer je geliefden zult zien is al langere tijd gemeengoed onder gelovigen. Mondjesmaat komt er aandacht voor engelenervaringen. Er vindt vanuit de New Age bij kerkleden een herontdekking plaats van het eigen wat minder rationele geloofsgoed.

Er wordt op dit moment te weinig missionair aangesloten bij de nieuwe spirituelen. De grote meerderheid van de missionaire projecten is evangelisch en dat werkt niet voor deze groep. Misschien wordt door kerken gedacht dat deze groep tegen het christelijk geloof is, dat de nieuwe spirituelen geen ruimte hebben voor het christendom. Toch hoeft dat niet zo te zijn. De christelijke traditie is breed, omvat van oudsher vele stromingen, visies en rituelen. Bovendien steunt New Age voor een deel op christelijk gedachtengoed.

Als de nieuwe spirituelen zichtbaar worden door empirisch onderzoek naar wat hen beweegt, op welke manier zij zich binden en op welke manier zij hun spiritualiteit beleven, dan kunnen de kerken beter aansluiting vinden in de missionaire projecten, blijven actieve kerkleden betrokken bij de kerk en blijft het geloof fris. Het is voor de kerken zeker van belang dat deze groep zichtbaar wordt.

Berthe van Soest

Máák er maar weer herkenbare gelovigen van!

Heb ik iets gemist? Is er een nieuwe religie gesticht, die van de Nieuwe Spirituelen’? ‘Religiewetenschap negeert grote groep nieuwe spirituelen’ kopt Trouw (22-1-2013). Het dagblad graaft een kuil voor de religiewetenschap en stapt er met beide benen in.

Wat oudere mensen zullen het begrip nog kennen: gezindte. Vóór de jaren zeventig werd je algemeen geacht tot een religieuze groepering te behoren. Je had niet zozeer een bepaalde spirituele interesse, je verrichtte niet zozeer bepaalde religieuze praktijken, nee: je was katholiek, hervormd, gereformeerd, of nog iets anders – of je er nu wat aan deed of niet. Of je was ‘niks’. En die categorie is nogal gegroeid.

Tegenwoordig is dat anders. Niet alleen is in Nederland de levensbeschouwelijke diversiteit enorm toegenomen, ook is de binding met specifieke institutionele religieuze kaders afgenomen. Mensen zoeken heil op diverse plaatsen, en soms is het niet helemaal duidelijk of dat een religieuze of een seculiere plaats is. Ik ga vanmiddag voor mijn conditie naar de personeelsfitness, maar voor de donderdagse instructeur is dit ook een gelegenheid om zijn geloof in de heilzaamheid van de traditionele Chinese gezondheidsleer uit te dragen. Ik vind het best. Mensen bewegen zich in kringen waar in meer of mindere mate spiritualiteit aan de orde kan zijn en die kan voor onze contreien tamelijk nieuw zijn (The secret), al erg lang gangbaar (mainstream christelijk), oud, maar tegenwoordig weer nieuw (Meister Eckhart), of nieuw, maar gepresenteerd als oud (Keltische spiritualiteit).

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid is in 2006 voor de verleiding gezwicht om een tendentieus onderzoek van het commerciële bureau Motivaction op te nemen in haar verkenning Geloven in het publieke domein. Door te goochelen met dimensies en etiketten creëerden de onderzoekers de ‘ongebonden spirituelen’. In feite waren dat respondenten die hadden aangekruist dat ze wel of enigszins spiritueel of religieus waren ingesteld, maar geen christen of moslim waren. Een bonte collectie dus van buitenkerkelijke gelovigen, ietsisten, orthodoxe theosofen en boeddhisten. Tja, zo kom je dus tot een geschat bevolkingsaandeel van 26%. Maar wijzer word je er niet van. Bij de christenen daarentegen werden degenen verwijderd die zich niet spiritueel of religieus wensten te nomen, en zo kom je tot 25%, inderdaad: dat is minder. Deze studie had destijds enige attenderende waarde, maar is voldoende bekritiseerd om nu rustig vergeten te kunnen worden.

Helaas, Trouw rakelt het verhaal weer op en suggereert zo dat zich in Nederland een massa beoefenaars van de Nieuwe Spiritualiteit ophoudt, onopgemerkt door geborneerde wetenschappers. Ja, er is een fascinerende, uitgewaaierde interesse voor spiritualiteit, oud, nieuw en alles daartussen in. In de jaren zeventig was de Werkgroep Godsdienstsociologie al doende met Exploring the new religious consciousness. Mijn sociologische collega’s aan de Erasmusuniversiteit Rotterdam doen al jaren klein- (Silicon Valley) en grootschalig (Europa) onderzoek naar nieuwe spiritualiteit. Mijn religiewetenschappelijke buren aan de Tilburg School of Humanities doen onderzoek naar allerhande rituele praktijken. Ook mijn theologische faculteit laat zich niet onbetuigd. Zelf doe ik, in samenwerking met anderen, onderzoek naar fluïde vormen van religieuze gemeenschap: kleinschalig onderzoek in seculier, maar liturgisch, theater, grootschalig onderzoek naar het aanbod van en de deelname aan spirituele centra die hun wortels hebben in de christelijke traditie. Dat laatste onderzoek laat zien dat de interesse voor nieuwe vormen van spiritualiteit (gnosis, mindfulness, esoterie) ook daar valt waar te nemen. Maar dan moet je er wel heen gaan, goed rondkijken en mensen uitvoerig bevragen. Het verschijnsel spiritualiteit dient op heterdaad te worden betrapt. Wie doet alsof mensen ‘(nieuw) spiritueel’ zijn omdat ze zich desgevraagd zo noemen, is net als die onderzoekers van de volkstellingen van weleer: ‘Welke is uw kerkelijke gezindte?’

Kees de Groot