Islam en christendom

Verschil 1: Koran versus Bijbel

De Koran is volgens de islam het woord van God zelf, terwijl het christelijke Nieuwe Testament geschreven is door mensen van vlees en bloed die hun eigen visie gaven. Dat verschil maakt herinterpretatie en relativering van de Koran onmogelijk. Aldus Baudet.
Deze visie op het Nieuwe Testament – en de resterende driekwart van de Bijbel – vind je veel bij moderne West-Europese christenen, maar even terug in de tijd en even verder over de grens vind je hem niet; daar heette en heet de Bijbel het Woord van God en werd en wordt hij van kaft tot kaft als onveranderlijk en letterlijk waar beschouwd. Wie beseft dat de moderne West-Europese versie van het christendom nooit meer dan een voetnoot in de geschiedenis van deze religie zal vormen, en bereid is een béétje te generaliseren, moet wel concluderen dat Baudets eerste verschil fictie is.

Verschil 2: Mohammed versus Jezus

Ik citeer: “De kernfiguur van de islam is een krijgsheer die vanuit zijn basis in Medina een heel werelddeel aan zich onderwierp. De kernfiguur van het christendom is een pacifist die voornamelijk ethische en morele leefregels predikte. Het voorbeeld voor christenen is dus een vredelievend slachtoffer dat de andere wang toekeerde; het voorbeeld voor moslims een oorlogszuchtige dader.”
Nu is de Mohammed uit de islamitische verhalen een behoorlijk wat genuanceerder mens dan Baudet het doet voorkomen, en stelde Jezus met weinig pacifistische klem dat de overheid het zwaard niet tevergeefs draagt – een citaat dat Baudet met zorg weglaat. En welk werelddeel Mohammed onderworpen heeft is me een raadsel. Een stukje Arabisch schiereiland, verder is hij als profeet en leider nooit gekomen.
Maar afgezien van die nuanceringen is dit verschil als grove generalisering heel wel verdedigbaar: Mohammed vocht terug, Jezus niet. Alleen, het doet er zo weinig toe. De schaarse en kleine groepjes christenen die zich aan dat pacifistische voorbeeld iets gelegen lieten liggen, zijn door hun medegelovigen altijd heftig bestreden en vervolgd. Het reëel bestaande christendom was en is een even gewelddadige en oorlogszuchtige stroming als de reëel bestaande islam. De volgelingen van zowel Mohammed als Jezus onderwierpen en bekeerden werelddelen; daarin deden ze voor elkaar niet onder, en vechten doen ze in beide gevallen nog altijd.
Religieuze kernfiguren zijn er om weinig verplichtend lief te hebben en bewonderend te memoreren, niet om er werkelijk een voorbeeld aan te nemen.

Verschil 3: Kerk en staat

Het belangrijkste verschil volgens Baudet is dat Jezus met zijn ‘Geef aan de keizer wat des keizers is, en aan God wat God toebehoort’ de grondslag legde voor een nette scheiding van kerk en staat, van kerkelijke leer en wet, terwijl die in de islam juist hecht verweven zijn.
Als ik het me goed herinner had Jezus het toen hij de geciteerde woorden sprak over de afdracht van belastingen aan de Romeinse bezetter, en bepaald niet over de vraag of we ons door de staat dan wel door de kerk de wet moesten laten voorschrijven, en wat de verhouding tussen die twee moest zijn. Los daarvan: onze scheiding van kerk en staat kwam pas tot stand na bijna tweeduizend jaar van hechte verwevenheid, en het was bepaald het christendom niet dat die verandering bepleitte. En daarin is sindsdien weinig veranderd: waar christenen een politieke vuist kunnen maken, zullen zij bepaald niet aarzelen hún normen en waarden in wetten te vertalen.
Het op Verschil 3 voortbouwende slot van Baudets stuk gaat over de sharia die volgens het Europese Hof voor de Rechten van de Mens onverenigbaar is met de fundamentele principes van een democratie. Of dat Hof voldoende verstand heeft van islamitisch recht om zo’n vergaande uitspraak te kunnen doen, laat hij wijselijk in het midden.
Er zijn nogal wat moslims, onder wie mensen die zulk verstand wel hebben, die hier anders over denken. Zij betogen bijvoorbeeld dat de sharia alleen geldt voor islamitische staten, en dat moslims elders zich in alle vrede hebben te houden aan de daar geldende wetten. Zij wijzen erop dat de sharia zich er niet over uitspreekt hoe een land geregeerd dient te worden. En gezien de manier waarop moslims in ons land en elders meedraaien in ons democratisch systeem lijkt het er sterk op dat gewone gelovigen zich aan die onverenigbaarheid, als daarvan al sprake is, weinig gelegen laten liggen.
Los daarvan: het zal vast zo zijn dat sommige morele principes van de islam strijdig zijn met sommige van onze mensenrechten, maar dat laat alleen maar zien dat die mensenrechten alles behalve universeel zijn, hoe hard we ze zo ook blijven noemen. Ik onderschrijf ze van harte, maar dat blijft een persoonlijke morele mening, ook als die mening door miljoenen anderen gedeeld wordt. Het is niet anders.

Generaliseren

Baudet pleit ervoor te generaliseren: “…generaliseren is een elementaire methode om tot wetenschappelijke kennis te komen. Als het niet mogelijk was om uit waarnemingen algemene conclusies te trekken, dan bestonden er geen medicijnen, dan begrepen we niets van de banen van de planeten, dan zou het onredelijk zijn aan te nemen dat we sterfelijk zijn. Toename van kennis komt voort uit generalisatie.”
Dat klinkt misschien even heel aannemelijk. Een beknopte geschiedenis van de wetenschap laat zich best schrijven als een aaneenschakeling van nieuwe en succesvolle generaliseringen. Maar helaas laat zich een even zinnige geschiedenis schrijven aan de hand van doorgeprikte gegeneraliseer waartoe men wat te haastig overging. Er worden heel wat medicijnen voorgeschreven aan mensen die daar geen baat bij hebben (of erger…) omdat ze te haastig een te veelomvattende diagnostisch etiket krijgen opgeplakt. Planetenbanen laten zich aardig in algemene bewegingswetten vatten, maar die planeten zelf verschillen aanzienlijk. En zwarte zwanen bleken wel degelijk te bestaan. Wetenschap zonder grondig oog voor detailverschillen gaat erg snel de mist in.
Het is diezelfde mist waar Baudets verhaal toe leidt door uit concrete historische situaties uitspraken over het wezen van verschillende religies af te leiden. Grappig genoeg generaliseert hij nu juist niet waar dat wel zou kunnen: religies mogen qua kernverhaal en kernfiguren aanzienlijk verschillen, maar de moraal van religieuze gemeenschappen trekt zich meer aan van de sociaal-economische en politieke omstandigheden waarin zij leven dan van welke religieuze kern dan ook. De Reformatie had alles te maken met de gewijzigde omstandigheden in Noord-Europa, en verduveld weinig met de aard van heilige boeken en al dan niet heilige grondleggers. En het geloof van moslims in feodale samenlevingen in het huidige Afghanistan en Pakistan lijkt meer op dat van Middeleeuwse Europeanen dan op dat van moderne islamitische academici. Religies zijn grenzeloos aanpasbaar.
Maar wat me echt stoort is het kader waarin Baudet zijn onhoudbare verhaal plaatst: de moord op Theo van Gogh, acht jaar geleden. Daar zit een ‘problematiek’ aan vast en het generaliseren over de islam zou die zijns inziens verhelderen. Alsof Van Gogh door de islam vermoord is… Wat een onzin.