In de zaal zat een gemêleerd publiek met veel jonge deelnemers. Niet zo vanzelfsprekend voor bijeenkomsten waar ik als theologe kom. Religie heeft in de Lage Landen bepaald geen imago van jong en hip, maar veeleer van 65+ en achterhaald. Veel aanwezigen bleken jonge sociale ondernemers te zijn. Wereldverbeteraars, die met behulp van pitches en in aansluitende workshops hun projecten voorstelden. Er waren managers uit de private en ambtenaren uit de publieke sector uitgenodigd, evenals vertegenwoordigers van fondsen en media. Met elkaar gingen we op zoek naar antwoorden op de vraag hoe we in onze samenleving met culturele en religieuze verschillen moeten omgaan en op welke wijze we elkaar daarbij kunnen ondersteunen.

Amsterdam

Amsterdam was goed gekozen voor een bijeenkomst over dat thema. Met haar 180 nationaliteiten is de hoofdstad van Nederland een van de meest diverse steden ter wereld. En het heeft een reputatie hoog te houden. Al in de 16de eeuw kende men hier gewetensvrijheid op religieus gebied. De stad trok handelslieden en religieuze vluchtelingen aan, nadat Antwerpen in handen van de Spaanse inquisitie was gevallen. Het bracht grote denkers voort, zoals de Nederlandse Sefardische jood Baruch Spinoza. Openheid en tolerantie legden Amsterdam toen geen windeieren. Het omarmen van verschillen bracht Amsterdam de Gouden Eeuw. En vandaag?

Superdiversiteit

Sinds 2011 hoort Amsterdam tot de zogenaamde majority-minority-steden. Dat wil zeggen: geen enkele groep vormt nog een absolute meerderheid in de stad. Meer dan de helft van de Amsterdammers heeft een migratieachtergrond. Een bezoek aan de Dappermarkt in Amsterdam-Oost of aan de Ten Katemarkt in de Kinkerbuurt maakt onmiddellijk duidelijk wat superdiversiteit betekent. De verkopers en kopers zijn net zo kleurrijk als de producten die er te koop worden aangeboden. In 2014 werd ook Brussel een majority-minority-stad en Antwerpen staat op de nominatie er binnenkort een te worden. Andere Europese steden zullen snel volgen, want een derde van alle Europese stadsbewoners heeft tegenwoordig een migratieachtergrond.

human-2944064_1920
Beeld door: Pixabay

Inclusiever

Ook de leden van het panel waren ervan doordrongen dat aandacht voor culturele en religieuze diversiteit vandaag een must is. Ook uit onderzoek blijkt dat groepen die divers zijn samengesteld het beste presteren. En welke instelling wil niet excellent zijn? Ook bij de Vrije Universiteit staat diversiteit hoog in het vaandel. Maar er valt nog veel te verbeteren. Het aandeel vrouwelijke hoogleraren ligt nog bij een schamele 20 procent en de dominante kleur onder de hooggeleerden is hagelwit. Beslist geen afspiegeling van de huidige maatschappij. “Organisaties en universiteiten moeten inclusiever worden”, vatte de gespreksleider bij wijze van conclusie samen.

Eenheidsdenken

Mijn medepanelleden knikten instemmend en ook de meeste mensen in de zaal keken tevreden. Hoe mooi was het geweest als ik met dit slotakkoord van eensgezindheid had kunnen instemmen: “Ja, we moeten allen streven naar een inclusieve samenleving”. Maar ik hoorde mezelf al zeggen: “Nee, inclusie is niet het juiste concept voor veelvoud”. Het woord zegt het al: je wordt in-gesloten. Niet diversiteit staat hier voorop maar eenheid. Daar moet je ‘in’. Interessant is dat de meeste mensen bij eenheid aan een open ruimte denken waar iedereen welkom is. Maar de schijn bedriegt. Eenheid is ten diepste een gewelddadig concept. Het is een machtsvertoog waar in- en uitsluiting plaatsvindt. Want wie bepaalt wat die eenheid inhoudt en wie het recht heeft daarbij te horen en wie niet? Wie valt onder “ons soort mensen” en wie is “de ander”? Niet pluralisme maar dualisme is daar de leidende gedachte. Je bent zus of zo, een insider of een outsider. Eenheidsdenken is altijd exclusief, daarom zijn er ketters in de kerkgeschiedenis.

Verschillen vruchtbaar maken

Kortom: het omarmen van diversiteit vraagt om een verandering in ons denkpatroon. Een paradigmaverschuiving is nodig, zoals dat in academisch jargon heet. Je kan ook zeggen: we moeten van of-of naar en-en leren denken. Het betekent verschillen vruchtbaar maken en nieuwe netwerken creëren, bijvoorbeeld door de publieke, private en sociale sector met elkaar te verbinden, zoals tijdens de summit werd beoogd. De verscheidenheid aan talenten bevorderen en creatieve ideeën in de praktijk brengen, zoals die door de jonge entrepreneurs naar voren werden gebracht. Zal het er dan toch nog van komen, dat goede leven voor allen?

Deze column van Manuela Kalsky verscheen eerder in het christelijke opinieweekblad Tertio (21 februari 2018) onder de titel ‘Voorbij de inclusie’. Info over abonneren of een proefnummer aanvragen: www.tertio.be.

mk_foto

Manuela Kalsky

Oprichter en Bijzonder Hoogleraar

Manuela Kalsky richtte Nieuw Wij op als directeur van het onderzoekscentrum van de Nederlandse Dominicanen (DSTS). Zij was directeur, …
Profiel-pagina
Al 8 reacties — praat mee.