Waar zijn de kerken in de strijd tegen racisme?

Maatschappelijk & persoonlijk

Dominee Mpho Tutu is in Nederland geen onbekende. Ze trouwde met de Nederlandse hoogleraar Marceline van Furth, en verloor enkele maanden later haar ambt binnen de Zuid-Afrikaanse Anglicaanse kerk[1]. Het koppel stond vervolgens trots op de eerste World Religion Boat[2] op de Canal Parade van de Amsterdam Pride. Tutu maakt zich tevens hard voor het gedachtegoed van haar vader, Nobelprijswinnaar aartsbisschop Desmond Tutu. Geloof en politiek zijn in haar geval dan ook niet alleen professionele kwesties, maar ook zeer persoonlijk.

In haar lezing schetst ze een historisch overzicht van hoe kolonialisme en missiewerk hebben bijgedragen aan het racistische Apartheidssysteem, en hoe verschillend de betekenis van vergiffenis na de afschaffing van Apartheid voor witte en zwarte landgenoten bleek te zijn. Voor witte Zuid-Afrikanen was de Truth & Reconciliation Commission de afsluiting van een hoofdstuk, en voor zwarte Zuid-Afrikanen betekende het juist de mogelijkheid tot een nieuwe relatie. Over racisme is Tutu duidelijk. Ze noemt het een zonde die zo diep zit dat niemand er aan kan ontsnappen. Simpelweg stellen dat je niet racistisch bent is niet voldoende. “Maar,” zo stelt ze, “we kunnen ons wel committeren aan antiracisme.”

Inspiratie voor anti-racisme

Tutu deelt een ironisch verhaal van haar vader: Toen de kolonisten arriveerden, deelden ze Bijbels uit. En terwijl de Afrikanen deze aandachtig lazen, namen de Europeanen het land in. Zo bleef er voor de Afrikanen alleen de Bijbel over. Maar volgens de aartsbisschop en zijn dochter zijn ze er daarmee beter vanaf gekomen. De Bijbel bracht immers niet alleen de ketenen, maar in meerdere opzichten ook de bevrijding. Mpho Tutu vindt in het Heilige Schrift ook inspiratie voor de bevrijding van racisme.

Nieuwwij vroeg enkele aanwezigen naar hun inspiratiebronnen in de bevrijding van racisme.

Voor zangeres Denise Jannah is de Bijbel ook een belangrijke inspiratiebron: “Een van de kernboodschappen daarin is dat ieder gelijk is in de ogen van God. Maar vervolgens zijn wij mensen vakjes gaan maken. De Bijbel wordt daarvoor ook misbruikt. Dus we moeten het ook zoeken in onszelf. Ik zing in mijn huidige concertreeks het werk van Mahalia Jackson. Tijdens de voorstelling laat ik een video zien waarin zij zegt: Religion is a duty. Het is niet alleen praten, maar ook handelen. Dat is niet makkelijk, maar wel belangrijk. Zij voegde ook de daad van het woord. Mahalia is in dat opzicht ook een inspiratiebron voor mij.”

Jorn haalt inspiratie uit de dialoog met mensen om hem heen. “Niet alleen vrienden of familie, maar ook onbekenden die ik tegenkom op gelegenheden zoals deze avond. Er zijn in Amsterdam steeds meer bijeenkomsten waarop je in contact kunt komen met verschillende mensen en kunt luisteren naar hun verhalen. Daar word je kritischer van, je gaat er zelfonderzoek door doen. Ook als witte man is het een bevrijdend proces. Voor mijzelf, maar vooral ook voor anderen.”

Voor Veruschka begon de inspiratie voor anti-racisme toen ze Mitchell Esajas en ‘zijn’ New Urban Collective[3] leerde kennen. “Voor die tijd was ik niet zo met racisme bezig, hoewel ik wel ervaringen had waar ik geen goed gevoel bij had. Door deze ervaringen te delen en te merken dat anderen die ook hadden, begreep ik dat het meer dan dat was. Dat was niet echt bevrijdend, want als je er niet bewust van bent, ben je wel een blijer mens. Ignorance is bliss. Maar nu ik het weet, kan ik niet meer terug. Een persoon waar ik veel kracht van krijg is Astrid Elburg, heel inspirerend. En Barack Obama.”

Ze woont al 5 jaar in Nederland, maar Colby komt uit het land van Obama: de Verenigde Staten. Voor haar is het spreken over racisme dan ook niet nieuw. Maar dat betekent niet dat het altijd gemakkelijk is. “Hier in Nederland wordt heel anders gesproken over racisme dan in Amerika. Ook een stuk minder. Men vindt het ongemakkelijk. Maar dat mag ook best: ongemak zorgt voor vooruitgang. We zijn niet zomaar bevrijd van racisme, ook al beschouwen we onszelf niet als racist. We leven in een maatschappij die gebouwd is op racisme. Dat mogen we niet zomaar vergeten. We zijn er niet klaar mee, simpelweg omdat we er niet graag over praten.”

Kor heeft niet meteen een antwoord. Hij houdt zich normaal niet zo bezig met racisme. “Ik kwam vandaag vooral om te luisteren. Het is moeilijk om andere perspectieven over racisme te horen dan die van jezelf. De verhalen die ik vanavond heb gehoord helpen me wel een ander beeld te krijgen van hoe het is om als niet-witte persoon in onze samenleving te staan.  Er is veel segregatie in onze samenleving. Ook in de kerken. Ik ging een tijd naar een kerk waar wel mensen met verschillende achtergronden kwamen, met name mensen uit Oost-Afrika. Hun geloof is niet zo anders, maar hun levenservaringen vaak wel.”

Hiermee raakt Kor aan een punt dat een van de sprekers van de avond maakte: Godian Ejiogu[4]. Hij is pastoraal werker en had een van de scherpste betogen van de avond. Hij stelt vast dat het voor Afrikaanse migranten ongelooflijk moeilijk is om een plek te vinden in de Nederlandse kerken. Deze blijken niet in staat een thuis te bieden voor alle gelovigen. “Waar is de kerk vandaag de dag in de strijd tegen racisme?” Het blijft stil. Ejiogu daagt ook het publiek uit: “Wie zou er in de schoenen van een zwarte Afrikaan in Nederland willen staan? We kunnen niet beweren dat we niet weten wat er aan de hand is.”