Eerder dit jaar was er discussie over de taak en verantwoordelijkheid van kerken om eigen initiatieven te nemen in crisissituaties. Oud-buitenlandjournalist van het Nederlands Dagblad (ND), Aad Kamsteeg, had moeite met het besluit van de Duitse Evangeliche Kirche (EKD) om een boot te kopen om vluchtelingen te redden op de Middellandse Zee. Hij had er nogal wat niet-onbegrijpelijke vragen bij. Wat moet je met die vluchtelingen? En stimuleert de boot niet het verdienmodel van de mensensmokkelaars? Hij zag zo’n initiatief liever bij de achterban van de EKD, zo besloot hij zijn column (ND, 3 februari).
Krachtig signaal
Maar lost dat iets op? Worden de bezwaren en vragen er anders van? Het mooie van dit initiatief is juist dat de EKD dit namens de brede achterban doet. Dat is een krachtig signaal, naar andere kerken, naar de Duitse en de Europese politiek. Want dat is inderdaad het speelveld.
Wanneer we het aan de achterbannen overlaten, kan het nog wel eens tegenvallen. En niet alleen in Duitsland. Uit onderzoek blijkt dat de Nederlander in Europa het laagst scoort in zorg om het milieu – en dat terwijl wij als eerste onder water komen te staan bij een sterk gestegen zeespiegel. De Nederlandse energie is de minst duurzame van alle EU-landen. Wat doen kerken concreet om mee te helpen de mondiale, Europese en Nederlandse doelen inzake CO2-uitstoot te bereiken?
We kunnen een voorbeeld nemen aan de Church of England, de Anglicaanse Kerk die concreet maatregelen neemt om in 2045 volledig klimaatneutraal te zijn. Sommige voorstellen zijn rigoureus, zoals het niet meer verwarmen van 40.000 kerkgebouwen. Bezoekers krijgen dan verwarmde kussens. Kerkelijke broeders en zusters die in het zuiden van de wereld lijden onder de klimaatcrisis zijn blij met instituties die dit probleem serieus nemen, en snel bewegen om de uitstoot echt te reduceren, zo reageerde Christian Aid.
Op de betreffende webpagina staat het klip en klaar in de woorden van Justin Welby, de aartsbisschop van Canterbury: We believe that responding to climate change is an essential part of our responsibility to safeguard God’s creation. Our environmental campaign exists to enable the whole church to address – in faith, practice and mission – the issue of climate change. Reducing the causes of climate change is essential to the life of faith. It is a way to love our neighbour and to steward the gift of creation.
God liefhebben, de naaste, de schepping. Concreet. Waar nodig met een boot, waar nodig met andere middelen. De Surinaamse bisschop Karel Choennie, afgevaardigde naar de inmiddels beroemde Katholieke Amazonesynode, sprak niet zonder reden over bekering in zijn zorgen over het klimaat en de rol van de kerk. “Dat is een ommekeer in denken, handelen en consumeren” (ND, 25 oktober 2019). In het slotdocument van de synode wordt opgeroepen tot een integrale bekering, op sociaal, cultureel, pastoraal en ecologisch vlak, een oproep voor wereldwijde ecologische bekering. Het concept van de ecologische zonde als zonde tegen de schepping werd gedefinieerd als “een actie tegen of verzuim jegens God, tegen anderen en het milieu, zowel als zonde tegen toekomstige generaties en het verbreken van netwerken van solidariteit tussen schepselen”.
Onlangs bood premier Rutte in een toespraak bij de Nationale Holocaust Herdenking in Amsterdam excuses aan namens de Nederlandse regering voor het handelen van de Nederlandse overheid in de Tweede Wereldoorlog. Hij bood excuses aan ‘voor het overheidshandelen van toen, nu de laatste overlevenden nog onder ons zijn’. Volgens Rutte is de Nederlandse regering in de oorlog tekortgeschoten als ‘hoeder van recht en veiligheid’.
Willen we, waar het gaat om de klimaatcrisis, wachten op zo’n moment? In 2045, 75 jaar na Francis Schaeffers boek Milieuvervuiling en de dood van de mens, excuses aanbieden voor wat wij als staat, als christenen en als kerken wel degelijk hebben geweten, maar in de praktijk veelal hebben genegeerd? Hoe liefdevol en solidair zijn we? Hoe verantwoordelijk? Wat doen we met het (voor)zorgprincipe?
Urgenda-vonnis
Dat (voor)zorgprincipe speelt een kernrol in de Urgenda-zaak. Op 20 december 2019 deed de Hoge Raad haar finale uitspraak in de Klimaatzaak van Urgenda tegen de Nederlandse Staat. De overheid moet in 2020 25 procent minder broeikasgassen uitstoten dan in 1990. Ook de hoogste rechter oordeelt dat klimaatverandering een grote bedreiging vormt en dat de Staat een zorgplicht heeft om zo snel mogelijk de Nederlandse emissies te verlagen. Een reductie van minder dan 25 procent in 2020 is in strijd met het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens.
De rechtbank oordeelde op 24 juni 2015 al dat de Staat de verplichting heeft de uitstoot van broeikasgassen vóór 2020 met 25 procent te reduceren ten opzichte van 1990.
Nu ik dit schrijf lijkt het erop dat de Staat daar, ondanks de coronacrisis, toch wat aan gaat doen, al besloot het kabinet eind maart het besluit om te voldoen aan het Urgenda-vonnis uit te stellen. Er zullen vermoedelijk kolencentrales worden afgeschaald en wellicht worden gesloten, dit jaar nog. En ongetwijfeld helpt de coronacrisis bij het bereiken van de verplichte doelstelling voor eind 2020.
Maar ook hier geldt: waar zijn de concrete, structurele plannen van de Nederlandse kerken en christelijke organisaties voor hun CO2-reductie? Met één Scheppingszondag, één Michazondag en één warme-truien(zon)dag per jaar komen we er niet, ondanks driehonderd groene kerken.
Zorgplicht
In deze tijd van coronacrisis voelen we overal onze zorgplicht. We doen er alles aan om te voorkomen dat mensen besmet raken en – vooral ouderen en kwetsbaren – overlijden aan de gevolgen van het coronavirus. Waar het gaat om het klimaat zou dat ook zo moeten zijn. Uit urgente zorg voor onze jonge en komende generaties, die massaal slachtoffer zullen worden van de gevolgen van klimaatcrisis, al in deze eeuw.
Niet alles kunnen we nog voorkomen, veel wel. Naast de Staat, de politiek en de bedrijven zijn de kerken aan zet. En ieder van ons. Totdat de maatregelen om de klimaatcrisis te beheersen duurzaam, blijvend effect hebben.
Deze opinie verscheen eerder in De Linker Wang.
