Moraal van Joe Biden moet inspiratiebron zijn voor coalitie

Amerika begon aan een nieuw hoofdstuk, met een president die innerlijke kracht en wijsheid uitstraalt. Joe Biden spreekt een oprechte taal en zijn geloof is geen jas die hij aantrekt met een politiek doel. Dat onderscheidt hem van zijn voorganger die zich ook gelovig noemde.

Biden is in staat om de lijdende mens aan te voelen en te troosten, maar uiteraard wil hij er voor álle Amerikanen zijn. Hij wil verenigen, niet verdelen. Hij wil samenwerken met mensen die verbindende ideeën belichamen, en dat is heel verfrissend na de vorige president die de tegenkrachten vertegenwoordigt met als kenmerk vijandigheid, altijd gelijk willen hebben en altijd willen winnen, zonder oog voor de (kwetsbare) ander.

Het Amerikaanse staatsbestel biedt ruimte voor een radicale herschikking van het politieke krachtenveld. In ontwrichtende tijden kunnen politieke avonturiers hun slag slaan, zoals het in 2016 de opperpopulist Trump lukte. Voor veel mensen is hij nog steeds de échte president van het volk. Achter het verlangen naar zo’n leider, schuilt de behoefte aan bescherming vanwege angst voor het verlies van de Amerikaanse droom.

De Nederlandse coalitiecultuur leek schokbestendiger en bood continuïteit, een tijd lang. Maar de erosie is nu zichtbaar. De gevestigde volkspartijen hebben hun kansen laten liggen en het populisme kreeg vaste voet aan grond. Veel burgers voelden zich niet gehoord en gingen achter de PVV-leider aan, nadat hij de VVD verliet in 2004. Zijn doel was ‘opkomen voor het eigen volk’ maar daar kwam niet veel van terecht. Er volgden meer avonturiers met een populistische agenda en die kregen alle ruimte om zich te profileren. Zo komt de democratie in het gedrang, niet zo zeer als staatsvorm maar als model van beschaving. Er worden geen grenzen gesteld aan ego-kracht. Alles word gedoogd, zinnig of onzinnig, wijs of dwaas, en de waarheid lijkt niet relevanter dan de leugen.

Het zou de kwaliteit van het publieke debat dienen als er eisen gesteld worden aan politici, voordat zij als lid van de Tweede Kamer beëdigd worden. Met als criterium een brede levensoriëntatie, persoonlijke integriteit maar zeker ook kennis van de vaderlandse geschiedenis, de Grondwet en het staatsbestel. Zodat burgers niet misleid worden met valse argumenten of ideologieën die haaks staan op de Grondwet.

‘We hebben opnieuw geleerd dat democratie kostbaar en kwetsbaar is’, zo klonken de woorden van Joe Biden. Dat deze uitspraak inmiddels ook voor Nederland geldt, is inmiddels duidelijk. Van de ene op andere dag heeft de net herkozen premier van Nederland een groot deel van zijn politieke kapitaal verloren, door zijn houding in de Omtzigt-affaire. Een plaatje wat zich gewoonlijk achter de schermen afspeelt, dook op in het volle licht en bracht een grote vertrouwensbreuk teweeg. Pijnlijk voor de premier die kroop door het oog van de naald. En wie gooide de zwaarste steen? Het was de ChristenUnie-voorman wiens (kruisvaarders)mentaliteit mijlenver af staat van het christen-zijn van de eerste eeuw. En door het vertrouwen in Rutte op te zeggen, leek de ChristenUnie zichzelf buitenspel te zetten.

De politieke nestor Tjeenk Willink kreeg moeilijk huiswerk en hij gaf Segers en anderen de subtiele reprimande dat Rutte niet in zijn eentje de boeman kon zijn: ‘Hij is niet de enige drager van de huidige bestuursstijl’. Merkwaardig genoeg heeft Segers zich snel ‘bekeerd’. Op een partijcongres trok hij het boetekleed aan: ‘Ik wil niet genadeloos zijn voor personen… veel mensen vonden dat ik meer op de man speelde dan de bal. Te veel Rutte, te weinig ons allemaal’ (Nederlands Dagblad, 17 april).

Er is veel te herstellen en veel te genezen, zeg ik Joe Biden na. Allereerst het herstel van moreel gezag en menselijke waardigheid, met het oog op de onderlinge verbondenheid. Om vervolgens het politieke debat terug te brengen tot wat het hoort te zijn: een vreedzame ideeënstrijd gericht op een zo breed mogelijk gedragen beleid om concrete problemen aan te pakken. Onze tegenstanders zijn geen vijanden, samen vormen wij één land, en politiek is geen middel om elkaar de maat te nemen of te wijzen naar de ander. Het nieuwe verhaal – dat het verdient om te propageren – gaat over verbondenheid door empathisch te zijn.

‘We staan nu op punt nul om het vertrouwen in de politiek en het vertrouwen onderling weer te herstellen’, opperde D66-leider Sigrid Kaag. Zij wil dat politici zich op een beschaafde manier tot elkaar kunnen verhouden want dat is nodig voor de transformatie van Nederland. Maar hoe herstel je dat vertrouwen?

Bouwen aan verbroedering en vertrouwen begint bij het leren kennen van wie wij ten diepste zijn, vanuit een groeiend (spiritueel) inzicht en wijsheid. En het besef dat ons spreken veel invloed heeft op het collectief, conform de universele wet: je oogst wat je zaait.

Amper wordt gezien dat de opmars van het populisme een uiting is van diepere vragen en angsten die bij mensen leven. Er is geen verbindend geluid dat het protest – de onmacht en het verlangen gehoord te worden – niet veroordeelt maar herkent en erkent.

Naar mensen luisteren is het enige échte antwoord op populisme. Waarbij er plaats moet zijn voor hun zorgen maar ook voor bewustwording. Er zijn inspirerende leiders nodig die burgers kunnen overtuigen dat het populistische verzet vroeg of laat tot teleurstelling zal leiden. De uitdagingen waar we voor staan zijn buitengewoon en vragen om een beleid langs alle politieke lijnen.

Joe Biden brak een lans voor de bescherming van de democratie. Hij zei met elke vezel in zijn lijf te geloven dat democratie zal overwinnen en sprak in dat verband van een keerpunt.

Ook Nederland lijkt klaar voor zo’n keerpunt. De vraag ‘wie met wie’ moet gaan regeren is nog niet opgelost, maar het politieke speelveld is veranderd. De vraag is of de voormalige volkspartijen zich zullen herpakken en of het de politieke leiders samen lukt een krachtig coalitiebeleid te vormen dat overtuigend een lans breekt voor verbondenheid. De politiek moet weer kiezen voor verbinding, voor een Nederland waarin iedereen meetelt.