Leiders van de toekomst. Ben jij ook zo’n leider?

De nieuwe D66-leider Sigrid Kaag wil haar partij de grootste maken en dat wil zij bereiken zonder mooie praatjes. “Ik heb geen intentie om mee te doen aan de haantjespolitiek” – verklaarde zij in september in Arnhem, nadat zij als nieuwe lijsttrekker van D66 op het schild is gehesen. Kaag zet zich af tegen wat zij zelf “peilingenpolitiek” noemt en tegen gemakzuchtig geroep op de flanken. “D66 zal nooit in een coalitie stappen met FvD of PVV,” beloofde zij bij Buitenhof. “Het is tijd voor een nieuw leiderschap, met visie voor de toekomst. Wat we nu nodig hebben is politiek die niet verlamt uit angst de kiezer kwijt te raken maar door idealen en argumenten mensen weet te overtuigen, binden en te verbinden”.

D66 heeft het imago een anti-christelijke partij te zijn, maar dat beeld mag nu echt tot het verleden behoren. Het doet geen recht aan alle partijleden die gelovig zijn opgevoed en die hun geloof hebben geïntegreerd in hun levenshouding. De term geïntegreerd geloof ontleen ik aan dr. Margreet de Vries-Schoot, die promoveerde op een studie “Gezonde godsdienstigheid en heilzaam geloof” (2006). Het concept omvat drie factoren waaruit valt af te leiden of iemands geloof geïntegreerd is. Het gaat om een gerichtheid op hogere waarden vanuit innerlijke vrijheid, verantwoordelijkheid voor medemens en de schepping én een vertrouwen op God dat het hele leven doordringt. Dit concept doet recht aan een grote groep mensen die op een geïntegreerde manier ‘geloven’. Daar hoor ik zelf ook bij en dat geldt naar mijn idee ook voor Sigrid Kaag.

“Met lijsttrekker Sigrid Kaag krijgt D66 voor het eerst in de geschiedenis een uitgesproken gelovige partijleider”, schrijft Aukje van Eijsden in het Nederlands Dagblad. “De voormalig VN-topdiplomaat is rooms-katholiek en bidt geregeld tot God”. Hierop reageert Sigrid Kaag: “Ik beschouw mijzelf als een gelovig mens, maar niet langs de meetlat van bidden voor het eten of elke zondag naar de kerk gaan. Dat beschouw ik ook niet als het diepe bewustzijn van geloven. Mijn mensbeeld is breder dan alleen hoe ikzelf mijn geloof en religieuze opvoeding ervaar. Ik sta ook open voor mensen die hun maatschappijvisie uit de Thora of Koran halen, of helemaal niet zijn geïnspireerd door geloof. Het mooie aan D66 is dat er ruimte is voor iedereen. Ik zal nooit vragen wat iemands geloof is. Het gaat mij alleen maar om mensen.”

Sigrid Kaag wil Nederland – het liefst als premier – op een ‘barmhartige manier’ uit de coronacrisis helpen. Daarover moeten de verkiezingen wat haar betreft vooral gaan. Als we dit als voorteken van een nieuwe realiteit mogen zien dan zie ik dit als kans op een groeisprong in bewustwording. De doorbraak in de manier waarop we denken over onszelf en de wereld. Met name christenen kunnen een eye-opener gebruiken. In plaats van in aangeleerde formules te denken en uitsluitend vragen te stellen als “wie is God en Jezus voor jou” komt het Mens-zijn centraal te staan. Ken je jezelf? Wie ben je (in wording) en wat heb je nodig om tot ontplooiing te komen? Wat maakt jouw leven zinvol, wat is jouw unieke bijdrage aan het geheel en wie inspireert jou? De behoefte om het geloof aan de grote klok te hangen mag naar de achtergrond verdwijnen. Wat we nu nodig hebben is een waarachtig mensbeeld, een ego-overstijgende zingeving en moedige leiders. Rolmodellen die ons helpen de wij-zij mentaliteit te doorbreken.

Leiderschap is gelijk aan mens-zijn. We zijn allemaal mens en daarom potentiële leiders. Dat wil zeggen dat we allemaal voorbeeldgedrag kunnen vertonen, op diverse niveaus. Het begint vanaf het kind-zijn en niet weten wat het leven betekent. Een eigen levenspad te moeten afleggen, van afhankelijk naar zelfsturend zijn. In de praktijk van het leven pakt dit proces heel verschillend uit. In een optimale situatie wordt er een goede basis doorgegeven. Je krijgt een ‘waarheid’ ingeprent, wel of niet met dwang, of je mag het leven zelf ontdekken. Veel ouders vinden dat hun kinderen hetzelfde moeten geloven als zij en maken daar een halszaak van. “Het geloof is mij nooit opgedrongen” zei Sigrid Kaag in het eerder genoemde interview. “Mijn ouders waren daarin heel liberaal. Niet alles was uitlegbaar en dat was volgens mijn ouders juist het mooie, dat je jouw vertrouwen aan God kunt geven. Ik heb daaraan veel optimisme en blijdschap ontleend, ook in moeilijke tijden.”

Generaties lang groeiden kinderen op tot angstige volwassenen die op hun beurt hun kinderen in het keurslijf van de religie probeerden te dwingen. Angst voor de duivel en de hel speelde een grote rol. Ze leerden zichzelf te minachten en het gezag over hun leven bij anderen te leggen. Het oordelende karakter van God is het collectieve brein nog niet uit, al slinkt de groep gestaag die dit geloof nog belijdt. In de loop van hun leven komen mensen tot inkeer, ze verkennen de grenzen van hun innerlijk en ontdekken dat ze het goddelijke (ge)weten in zichzelf dragen. Velen durven de sprong te wagen en alle zekerheden los te laten, maar het pad naar zelfkennis en innerlijke vrijheid kan een lange zoektocht zijn. Dit is ook mijn ervaring, een verwarrende crisistijd. Een tijd van een diepgaande evaluatie van eigen normen, motieven en drijfveren. Jezelf (her)ontdekken, je grenzen en mogelijkheden verkennen en je met je diepste potentieel verbinden. En je schaduwkant wil ook het licht zien. “Alles wat in het onderbewuste leeft wil verwezenlijkt worden,” stelde Carl Gustav Jung.

De oude Hebreeuwse geschriften vertellen ons dat God de mens naar zijn eigen beeld geschapen heeft. Voor een doorsnee leek kan dit idee heel verwarrend zijn, is mijn stelling. Evenals het hele Genesis-verhaal zoals het in de westerse talen werd overgebracht. Het was voor de christelijke vertalers ondoenlijk om de Zijnsdimensie adequaat te duiden. Het woord Elôhîm – dat naar de grondbeginselen yin & yang verwijst – werd mannelijk ingevuld en ging als ‘God’ de westerse wereld in. Gevolgd door eeuwen godgeleerdheid, het zoeken naar godsbewijzen en de excessen van het door macht gedreven christendom.

Godgeleerdheid heeft ons niet gebracht wat we nu nodig hebben aan kennis van de werkelijkheid. Om de realiteit te bevatten, onszelf en de wereld te begrijpen, hebben we een bredere visie nodig. De synthese van wetenschap, filosofie en religie kan hierbij behulpzaam zijn, met inachtneming van de oude oosterse wijsheid. De Tao-begrippen yin & yang laten zich verbinden met de moderne westerse wetenschap. Met name de TPD-theorie (positieve desintegratie) belicht de menselijke natuur en de betekenis van een persoonlijke crisis.

Een waarachtig mensbeeld komt in beeld als we kijken naar wat de mens van andere levensvormen onderscheidt. Het is niet enkel het intellectuele vermogen en communiceren via de taal, maar ook de emotionele intelligentie, de bezieling en een diep gevoelde spirituele Bron. De Veda’s belichten de lagere aspecten van ons mens-zijn als ‘dierlijke’ instincten en patronen die in het onbewuste deel van ons brein schuilen, en allerlei ego-neigingen als begeerte, lust, hebzucht en eigen gelijkheid. Er bestaat de mogelijkheid om deze neigingen te beteugelen, door de wil en inspanning van het individu zelf. Het intellect wordt dan gevoed en geleid via de innerlijke verbinding met de Universele Intelligentie.

Albert Einstein wiens intelligentie buitengewoon was, heeft de mensheid bevrijd uit de ketenen van achterhaalde modellen van de werkelijkheid. Volgens Einstein is onze verbeeldingskracht van significant belang om collectief vooruit te komen: ‘Imagination is more important than knowledge’. Het vermogen om het gewenste te visualiseren alvorens het te creëren. Zo kan een inspirerend toekomstbeeld ontstaan, in het hart en het brein van een ware leider. Visionaire leiders zijn echter schaars. Angela Merkel lijkt er één van te zijn, door Sigrid Kaag genoemd als haar politieke voorbeeld: “Die weet te overtuigen en mensen mee te nemen. Ook als de peilingen zeggen dat het niet populair is, tóch ergens voor staan. Merkel vraagt zich af wat het juiste is om te doen en probeert daarvoor draagvlak te creëren. Dat is niet alleen moedig, maar ook heel principieel leiderschap.”

Verbeelding is holistisch zien en dito denken, veel meer dan het brein kan bedenken. Het sleutelwoord daarbij is helikopterview. De zeldzame kunst om continuïteit en verandering te managen is nauw verbonden aan helikopterview. Gericht op grote lijnen, strategisch perspectief, standvastig en vooruitziend. In tijden van ontwrichting, chaos en desoriëntatie is richting geven van essentieel belang. Het ontwikkelen van een vergezicht, gekoppeld aan ambitieuze doelen, het stellen van heldere kaders en het opstellen van duidelijke spelregels. Flexibiliteit is hierbij een vereiste, om de regels, kaders en doelen steeds weer aan te passen aan de veranderende omstandigheden. Gaandeweg leren en de visie ook steeds aanpassen.

Een leider naar Gods hart zou een zegen zijn voor het verdeelde land. Dit idee kan veel kiezers aanspreken maar in het bijzonder het christelijke electoraat. Al valt niet exact vast te stellen voor wie het etiket ‘christelijk’ geldt, of wie het claimt. En waar het christelijk-zijn eigenlijk over gaat. Het (collectieve) bewustzijn van christenen valt niet te peilen want ze zijn veelvuldig verdeeld en ook hun geweten valt niet te onthullen. Het etiket ‘christelijk’ kan dus geen synoniem zijn voor morele superioriteit, al denken veel christenen van wel. Dit geldt ook voor de politici die erop staan dat het christendom bij onze cultuur hoort en moet stellig worden verdedigd. Wat hen betreft gaapt er een kloof tussen islam en het christelijke geloof. “Er kan geen sprake zijn van een religieuze verbondenheid”, stelt Gert-Jan Segers in zijn bijdrage ‘Voorwaarden voor vrede’ (2009).

Een visie formuleren en er draagvlak voor creëren, dat ligt niet voor de hand als je er opvattingen op na houdt die per definitie scheidend zijn. Maar het vrijzinnige verzet tegen het kerkelijke dogma heeft nauwelijks alternatief kunnen bieden. Geen wonder dat men de ‘ongelovigen’ niet kan overtuigen dat Jezus de Weg, de Waarheid en het Leven is. Jezus liet immers zijn volgelingen niet achter met een Boek. Nee, de Meester zei “de waarheid zal je bevrijden” en “de Geest der waarheid zal je de weg wijzen”. Het euvel is dat veel christenen ingeprent kregen dat alléén de Bijbel tot hen spreekt.

“Gij zijt het zout der aarde en het licht van de wereld”. Jezus gebruikte deze beeldspraak om zijn volgelingen duidelijk te maken hoe hun invloed in deze wereld er uit moest zien. Veel christenen zijn zich niet of amper bewust van hun opdracht. Er zijn leiders die hun volgelingen misleiden of hen als mens ‘afkeuren’. En ook dáár klinkt de evangelische boodschap dat Jezus is gekomen om gevangenen vrij te maken. Zo kun je in een vrij en democratisch land leven en toch veel onvrijheid ervaren. “Ik snap dat sommige christenen zich niet snel thuis zullen voelen bij D66, ” zo merkte Sigrid Kaag op. “Dat geldt waarschijnlijk ook voor mensen die het anti-homopamflet Nashvilleverklaring hebben ondertekend.”

De noodzaak om onze welvaartstaat te hervormen is inmiddels breed erkend en de omslag is al gaande. Van welvaart naar welzijn, van winst naar waarde. Van consumeren naar creëren, van hoofd naar hart. En wat alle aspecten omvat: van ego-bewustzijn naar wij-bewustzijn. Voor de religieuze transitie betekent dat in mijn optiek de overgang van een dogmatische overtuiging naar geïntegreerd geloof. Van theologische onderbouwing naar authentieke godservaring. Mens-zijn (in wording). Authentiek en innerlijk vrij.

Nederland kantelt! stelde Jan Rotmans, hoogleraar duurzaamheid, in zijn boek Verandering van tijdperk (2014). Ons land zal de komende decennia een ingrijpende transitie doormaken. Mensen die een voortrekkersrol in de transitie vervullen gaan de bestaande systemen opschudden om ze een nieuwe vorm te geven. We zijn nog niet ver gevorderd, wat we nu meemaken is enkel de voorbode. Rotmans pleit voor een overheid die ruimte voor innovatie creëert en obstakels aanpakt die transitie in de weg staan. Zodat mensen gestimuleerd worden om creatief te zijn en ons land een koploper wordt in plaats van achteraan te slenteren.

Dit onderschrijf ik en ik hoop dat Nederland een koploper wordt. Het heeft er de potentie voor, om te excelleren en andere landen te inspireren. Maar het staat zichzelf in de weg door een verouderd paradigma en een enorme verdeeldheid op geestelijk gebied. Een ‘slecht’ zelfbeeld komt geregeld voor en dat projecteert men op de ander. Terwijl de vaak zo verfrissende Hollandse mondigheid zelden constructief wordt gebruikt. Dat is te betreuren want daar zit een kracht in die bergen verzetten kan, mits in wijsheid geleid. Enfin, vrijheid heeft grenzen nodig, dit geldt ook voor tolerantie. Als je in naam van vrijheid iets gedoogt wat tegen je idealen indruist – zoals bizarre politieke ideeën of een achterhaalde religieuze leer die voor velen destructief uitpakt – dan is tolerantie niet iets om trots op te zijn.

Het is tijd voor nieuw leiderschap. Is Sigrid Kaag een gedroomde kandidaat? Wellicht voor velen, maar niet voor iedereen. We weten niet wat er op ons afkomt maar één ding is zeker: makkelijk zal het niet gaan. Niet zonder slag of stoot. Er is nog nooit iets groots tot stand gebracht zonder verzet. Maar áls het lukt, en de politieke moed het wint van scoringsdrift en eigenbelang, dan gloort er hoop aan de horizon. Hoop op een echte doorbraak. Het collectieve bewustzijn groeit en de kloof tussen ‘gelovig’ en ‘seculier’ is passé. Zo komen we samen vooruit.