Liefde is: eenzaamheid

Liefde is niet: sociaal

Bekend is het verhaal van de man die tegen zijn vrouw klaagde dat ze niet meer zo meegaand was sinds ze had leren mediteren. Ze was asocialer geworden, zei hij.
Logisch, antwoordde zij, nu pas zie ik in waarin ik telkens over mijn grenzen ben gegaan.

Dat geldt precies zo voor liefde. Liefde maakt niet blind maar ziende. En dat houdt iets in, namelijk eerlijkheid. Liefde is niet: aardig zijn – en al helemaal niet: aardig gevonden worden. Wie in liefde naar zichzelf en de ander kijkt ziet de waarheid onder ogen en kan niet anders dan dat benoemen. En daarmee maak je meestal geen vrienden.

We laten ons veel te veel bepalen door wat er van ons gevonden wordt.
Liefde is niet: het hoogste aantal facebooklikes.

Liefde is: afwezig zijn

Als we nou om te beginnen elkaar eens gewoon  met rust lieten. Niet koste wat kost verbinding of verzoening tot stand brengen maar de ander eenvoudigweg vrij laten. We zitten al zo verschrikkelijk op elkaars lip.
De liefde doet de naaste geen kwaad, schrijft Paulus. Dat mag negatief geformuleerd lijken, de uitwerking is positief. Het is: afwezig durven te zijn – en erop vertrouwen dat dat genoeg is. Dat alleen dat al liefde is.

Dat brengt me bij Simone Weil. Zij filosofeerde over de heilzame afwezigheid van God: ‘God is niet anders in deze wereld aanwezig dan afwezig.’
God trekt zich uit liefde van ons terug opdat wij hem zouden liefhebben. In de afwezigheid van God leren wij aandachtig te wachten, worden we uit onze tent gelokt om het gemis zelf te vullen met liefde.

Ware liefde zet ons in de ruimte om de dingen te laten betijen, anderen en onszelf te gunnen om fouten te maken, dingen vast te laten lopen, om uiteindelijk – en dat is het goede nieuws – terug te laten keren in de liefde.
De grootste fout die ik als pastor heb gemaakt is dat ik er soms te veel bovenop zat, te veel voor anderen wilde oplossen, dus te zeer aanwezig was. En te weinig vertrouwde op de kracht van mensen. Ook als vader, trouwens.

Daarom vind ik het ook niet erg om dood te gaan. In de afwezigheid ben je het sterkst aanwezig. Als pure liefde namelijk. In de christelijke traditie bestaat daarvoor een metafoor: opstanding.
Voor de goede orde: juist in die onthechtheid geniet ik meer van het leven.

Liefde is: eenzaamheid

Ook geniet ik intenser van mijn bescheiden kring van geliefden. Geen oeverloos netwerk – dat afschuwelijke woord – maar een losse samenhang van een beperkt aantal diepgaande, vrijlatende relaties, waaruit plichtmatige, oppervlakkige contacten als vanzelf worden geweerd.

Simone Weil voelde weerzin tegen de sociale druk van de massa, de dwang van gemeenschappen, het ‘sociale beest’: ‘Het vlees zegt ’ik’ maar de duivel zegt ‘wij’.’ Een indringende waarschuwing tegen het wij-gevoel. Ze wilde dan ook niet bij een groep horen.
In navolging van de stoïcijnen zei ze: ‘Wij hebben maar een vaderland en dat is het universum.’

Natuurlijk hebben mensen elkaar nodig. Maar alleenzijn is ook een essentiële menselijke behoefte.
Bonhoeffer bracht die paradox onder in de volgende wijsheid:
‘Wie niet alleen kan zijn hoede zich voor de gemeenschap. Wie niet in de gemeenschap staat hoede zich voor alleenzijn.’
In dat gezonde spanningsveld zullen wij een evenwicht moeten vinden.

Dat evenwicht is nu zoek. We zijn totaal uit het lood geslagen. We worden geleefd door het ‘sociale beest’, concreet door de social media. Het is nu nodig om de noodzaak van het alleenzijn te benadrukken.

Daarom wil ik het woord ‘eenzaam’ nu eens positief lezen: een samen. Jouw eenheid bestaat uit meerdere componenten. Een mens is vele, vaak conflicterende ikken.
Liefde is: die veelheid samenbrengen en verzoenen in je bron, de liefde zelf, God – en in dat licht ook de ander de ruimte geven.