Op het podium stonden Mustafa Amhaouch (CDA), Salima Belhaj (D66), Farid Azarkan (DENK), Kathalijne Buitenweg (GroenLinks), Attje Kuiken (PvdA), Sadet Karabulut (SP), maar niet zoals aangekondigd Jan Roos (VNL). Hij had zich na eerst aangemeld te hebben, vervolgens toch weer afgemeld omdat, volgens eigen zeggen, Essalam een haatmoskee zou zijn. Hero Brinkman verving hem namens de Ondernemerspartij.
Meneer L
Het Nationale islamdebat wordt geopend door burgemeester Aboutaleb die maar even blijft, want later die avond schuift hij aan bij Pauw en Jinek. Aboutaleb verhaalt over meneer L, zonder hem bij naam te noemen, die naar Syrië is gegaan en zich ‘uit ideologische motieven’ heeft opgeblazen. Een ander verhaal van hem gaat over Khadija Mourabit die recent in de Volkskrant verhaalde over Plan B: een alternatieve toekomst elders als het hier onmogelijk wordt.
Aboutaleb wijst op de verantwoordelijkheid die moslims hier hebben om te participeren. Hij presenteert zich neutraal: ‘Als burgemeester ben ik niet ideologisch bezig’. Daarmee probeert hij boven de partijen te staan, maar mijn indruk is toch dat hij dat niet consequent doet en dat het ook niet bij iedereen in de moskee geloofwaardig overkomt, getuige de reacties.
Geen islamdebat
Vervolgens begint het debat dat over alles gaat behalve over islam als levensbeschouwelijke leer. De onderwerpen die aan bod komen zijn identiteit in Nederland, discriminatie en uitsluiting en de scheiding kerk – staat. Eigenlijk zijn er nog twee thema’s, maar die komen niet meer aan bod.
Daar zit deels wel het manco van de avond: het is te vol geprogrammeerd. Zo kan het publiek tijdens het debat vragen beantwoorden via een link naar een survey. Dat is best mooi gedaan, maar veel meer dan 100 stemmers zijn er niet. Daarbij verloopt zeker het deel voor de pauze wat chaotisch: debatvoorzitter Elforkani heeft duidelijk moeite met de emoties onder het publiek en gaat af en toe ook zelf te direct tegen de sprekers in.
Na de pauze herstelt hij dat en komen de sprekers beter aan bod, maar de emoties blijven voor hem toch moeilijk te reguleren. Op zich is dat niet zo erg: ook emoties zijn argumenten en het is duidelijk dat het hele debat over islam, migratie en diversiteit de aanwezigen erg hoog zit.
Veilige thema’s
De organisatie speelt met de gekozen thema’s ‘op safe’. Men treedt niet buiten de gebaande paden van de debatten waarin moslims geviseerd worden op hun compatibiliteit met de Nederlandse cultuur en identiteit. Of liever, de ideaalbeelden die mensen daarover hanteren en of ze potentieel gevaarlijk zijn of niet.
De antwoorden van de politici bewegen zich eveneens in die ruimte waardoor ook zij op de gebaande paden blijven en we eigenlijk niets nieuws horen. Wat dat betreft leek dit debat op de tv-debatten die we hebben gehad: het getamboereer op de joods-christelijke traditie, dat een mythe is die zelden wordt bevraagd op haar racistische oorsprong.
Er is een duidelijk verschil tussen de dames en heren politici. Waar Belhaj, Buitenweg, Kuiken en Karabulut vooral de verbinding prediken, zoeken Amhaouch maar met name Azarkan en Brinkman de confrontatie. Zo stelt Amhaouch dat het noodzakelijk is om zogeheten radicale moslims aan te pakken. Het levert hem direct een repliek op van Azarkan, die hem verwijt zogeheten radicale christenen buiten beschouwing te laten. Het komt Azarkan dan weer op het verwijt van ‘wegkijken’ te staan.
‘Het salafisme’ is in dit debat de gebeten hond, die met uitzondering van Azarkan alle politici verenigt in hun afkeer, maar verdeelt in de wijze waarop deze dan bestreden moet worden. Met name Belhaj wijst op de rechten die moslims hebben. Zij probeert met Buitenweg, Kuiken en Karabulut vooral de noodzaak van het samen leven en het bestrijden van de polarisering te benadrukken.
Media
Er is veel belangstelling vanuit de media. De hele middag en avond zijn camerateams van onder andere NOS, Al Jazeera (Engels en Arabisch) bezig met opnames en interviews en diverse binnen- en buitenlandse kranten en websites doen verslag. De verklaring voor deze toch wel erg grote belangstelling is dat men de Nederlandse verkiezingen ziet als een opmaat voor de rest van Europa – met de aanstaande verkiezingen in Duitsland en Frankrijk.
Uiteindelijk zijn de reacties op het debat onder het publiek in de moskee en op social media gemengd. Het was geen debat over islam, zoals ik al eerder opmerkte. Veel mensen vinden het goed dat de moskee dit doet, maar vinden ook dat het gedrag van het publiek te emotioneel was voor in een moskee. Anderen hebben bezwaar tegen de vermenging moskee en politiek, een kritiek zowel onder moslims als onder niet-moslims, en er zijn bezwaren tegen de stellingen, die te onkritisch zouden zijn ten opzichte van het debat over islam, migratie en integratie.
Debatleider Elforkani moet het vaak ontgelden, omdat hij te veel zelf in debat gaat en mensen niet wil laat uitspreken. Daartegenover vinden mensen ook dat deze avond sowieso een ‘helluva job’ is.
Experiment
Ik denk dat we de bijeenkomst moeten zien als een experiment. Afgemeten aan de belangstelling van publiek en media is het zeker geslaagd. De organisatie was goed geregeld, ondanks enkele problemen met het geluid, en de partijen die er waren hebben ook serieuze kandidaten gestuurd.
Of het publiek nu echt wijzer is geworden vraag ik me af, maar ja, bij welk verkiezingsdebat is dat wel het geval? Ik heb diverse mensen gesproken, die aangeven dat ze na het debat bepaald hebben op wie ze in ieder geval niét gaan stemmen.
Het emotionele karakter van de bijeenkomst verraste me, maar dat kan ook aan mij liggen. Het debat kon vooraf op kritiek rekenen, maar voorzag klaarblijkelijk ook in een behoefte. Of men het nog een keer doet in de toekomst is natuurlijk aan de organisatie zelf. Het zou met een professionele voorbereiding en uitvoering zeker een meerwaarde kunnen zijn voor het islamdebat in Nederland.
Goed verslag dat ik als bezoeker (tot de pauze herken)
Ik kan het ook anders samenvatten: als je een debat organiseert vlak voor de verkiezingen en je nodigt politici uit dan krijg je onvermijdelijk dit soort avond.
Wat mij betreft mag het de volgende keer wel over de islam gaan. Als er iets kemerkend is voor de Nederlandse identiteit ( ironie intented) dan is het wel dat we uitstekend felle theologische discussies kunnen voeren, uitmondend in ‘we agtee to disagree’.
En het mag ook over emoties gaan; waarbij het beter over angst dan over boosheid kan gaan. Trouwens: emoties hoten toch juist thuis in een moskee, kerk of tempel?
Een opmerking over het statement “… het getamboereer op de joods-christelijke traditie: een mythe die zelden nog wordt bevraagd op haar racistische oorsprong.” Dit is gewichtig doen; leg liever gewoon uit dat het een mythe is (niet klopt met historische feiten) en waarom het racistisch (leg daarbij en passant uit wat je onder ‘racistisch’ verstaat) is. Dit ideologische statement is even irritant als de mythe zelf; de spreker maakt duidelijk een insider te zijn.
Afgelopen weekend kwam ik een CDA’er tegen en ook hij begon over de Joods-christelijke traditie en ik wilde op hem reageren, toen er een oude man van in de 90 op ons af liep. En zei tegen die CDA’er: ‘stop met het nationalistisch geklets, want het christendom, jodendom en islam zijn religies en géén nationaliteiten.’
En hij ging verder. ‘Voor de oorlog sprak men nooit over Joods-christelijke tradities, dat is men pas na de oorlog gaan doen uit solidariteit met onze Joodse burgers, over wat hen in de oorlog was overkomen.’
De CDA’er wilde daarop reageren, maar die man belette het hem en ging verder.
‘De Nederlandse traditie hoort te zijn, dat we erkennen dat de islam ook een Nederlandse godsdienst is met dezelfde rechten, als het Jodendom en het christendom. We zijn allemaal Kinderen van Een Vader. Nu mag u spreken meneer de CDA’er, ik wens u een fijne dag.’ Iedereen was stil en ging hun eigen weg
Een moskee, die sturing wil geven aan het debat over Islam, begeeft zich op glad ijs. Een debat van de politiek met hen heeft misschien wel zin, als het gaat om nn licht te laten schijnen op zaken waar anderen mee bezig in. Zelf toetreden tot het politieke debat zou pas moeten gebeuren als ze een partij oprichten. Daar ben ik ook geen voorstander van. Het debat óver Islam is helemaal geen zaak voor Moslims. Daarbij kunnen Moslims hooguit adviseren en dan zou neutraliteit naar debatpartijen heel belangrijk zijn. Het gaat een Moslim tenslotte om waarheden en niet om wie ze presenteert (zou je denken).