Ten eerste heet de wet officieel ‘Wet toetsing levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek’. Het begrip ‘voltooid leven’ komt daar niet in voor.
Ten tweede wordt ‘voltooid leven’ gepresenteerd als een fenomeen dat bestaat en mensen kan treffen, zoals ook een feestje eens is afgelopen: het leven is klaar. We moeten daarentegen nadenken over het besluit om het leven als voltooid te beschouwen.
Ten derde heeft ‘voltooid leven’ een positieve associatie, zo van: het was tot nog toe vooral vervullend: een geslaagd feestje. Ik zou me nog steeds met het leven kunnen verbinden, maar gezien wat me er verder nog van te wachten staat, wil ik dat niet. Ik wil er met een goede dood uit kunnen stappen. Dat vraagt eigenlijk niet om een leeftijdsgrens noch om hulp, maar gewoonweg om ‘de pil van Drion’. Dit lijkt om een gelukkige voltooiing van autonome levenskunst te gaan als iets waar veel hedendaagse mensen blijkbaar warm voor lopen. In de toelichting op het wetsvoorstel gaat het daarentegen over mensen die (zonder medische grondslag) lijden aan het leven zelf. Je kunt je afvragen hoe autonoom mensen zijn als elke nieuwe dag een kwelling is: gaat het bij lijdensdruk niet (deels) om een onvermogen zich nog met het leven te verbinden?
Het Grote Verhaal van Zelfbeschikking is boven komen drijven
Ten vierde zullen mensen niet ‘puur’ aan het leven lijden. Het leven laat zich enkel aan ons kennen in een opeenvolging van ervaringen. Die kunnen vervullend zijn, maar dat hoeft zeker niet. Mensen kunnen ernstig lijden onder ervaringen van eenzaamheid (de kern van veel lijden), sociale overbodigheid, moeheid (geestelijk of psychisch), angst (zeg voor de ontluistering van dementie), vernedering (bijvoorbeeld wanneer zij zorgafhankelijkheid door verlies van autonomie als vernederend ervaren), enzovoorts. Dát zijn de verschijnselen die hun doen besluiten het leven als ‘voltooid’ te benoemen.
Ten vijfde kennen niet alleen ouderen vanaf 75 een doodsverlangen zonder medische grondslag. De ervaring van het leven als een feestje is niet voor iedereen weggelegd! Talloze mensen (en daarmee ook hun naasten!) krijgen vroeg of laat te maken met ingrijpende verlieservaringen. Het lukt lang niet altijd om weer de controle over verliessituaties te herwinnen. Kwetsbaarheid is immers met het leven gegeven.
Ten zesde is kwetsbaarheid geen onwaarde, want zoals Lucebert al dichtte: ‘Alles van waarde is weerloos’.
Ten zevende is professionele zorgverlening binnen onze maakbaarheidscultuur gelijk komen te staan aan het effectief herstellen (medisch of psychosociaal) van verliessituaties. We hebben daarmee enorme successen geboekt, maar zorgverlening geldt niet meer als het relationeel bijstaan van mensen in hun nood noch als een morele aangelegenheid waarin ook onmacht en troost een plaats mogen innemen.
Ten achtste kan de levenskracht van mensen ondanks alle goede zorg toch volledig uitgeput raken. Er kunnen dan ook invoelbare beweegredenen schuilgaan achter een zelfgekozen levenseinde. Die vragen inderdaad om een zorgzame respons, maar er bestaat in de huidige toepassing van de euthanasiewet al ruimte om dan een beroep te doen op existentieel lijden door ontbrekend levensperspectief. Dat kent geen leeftijdsgrens. Er komt wel een arts en een geheel andere toetsingsprocedure bij aan te pas. De levensbeëindiging geldt ook niet als bekroning van autonomie, maar als passend handelen in het geval van ontwrichtende nood.
Ten negende worden bezwaren tegen het wetsvoorstel gemakkelijk weggezet als godsdienstig en dus conservatief. De suggestie wordt gewekt dat de tijd van zulke grote verhalen, lees: godsdiensten, achter de rug is. Niettemin lijkt er zich een nieuwe verlossingsideologie aan ons op te dringen. Uit de mêlee van ontkerkelijking, ontzuiling, secularisering maar vooral individualisering is het Grote Verhaal van Zelfbeschikking boven komen drijven. Aangedreven door neoliberalisme, (positieve) psychologie, de illusie dat het leven maakbaar is en kwetsbaarheid een onwaarde, resteert in dit verhaal louter nog de waarde van zelfbeschikking die is gericht op een toestand van individueel welbevinden.
Mijn visie
Zelf vrees ik dat onze samenleving er met de eventuele nieuwe wet niet socialer op zal worden. Eerder onherbergzaam. Het begrip ‘voltooid leven’ zie ik vooral als een meesterlijk gevonden lobbybegrip in de plaats van ‘zelfdoding’ of minder eufemistisch ‘zelfmoord’. Mijn bezwaren komen voort uit een humanistische, dus seculiere spiritualiteit.
Je kunt humanisme beschrijven als de intentie een bijdrage te leveren aan de menselijke waardigheid. Ik doel vooral op het gedachtegoed dat ten grondslag lag aan de oprichting van het Humanistisch Verbond. Men kende een kleine strijd (gelijkberechtiging van ongodsdienstigen en buitenkerkelijken), maar de grote was belangrijker. Dat was een strijd om de geest, een strijd tegen nihilisme. Hoe zouden we in die geest moeten denken over het wetsvoorstel?
Wanneer de illusie van zelfbeschikking ons in het (samen)leven zou moeten gaan leiden, dan vrees ik dat we inderdaad op het hellende vlak zitten dat al werd gevreesd als gevolg van de euthanasiewet. Ik ben bang dat deze vrees wordt bewaarheid: hellend richting nihilisme.
Dit artikel is gepubliceerd in De Linker Wang, het magazine van de religiewerkgroep van GroenLinks.
Het klinkt mij erg vreemd in de oren. Voltooid leven. Lijden aan het leven ja. Maar lijden aan het leven is heel iets anders dan voltooid leven. Ik ben dan ook principieel tegen dat een mens bij wet gedood kan worden omdat diens leven voltooid zou zijn. Dat een mens gedood kan worden omdat het leven ondraaglijk zwaar is. Ja, maar dan alleen wanneer deze mens bij het volle bewustzijn is en alternatieven uitgesloten en dat de omgeving niet ertoe aanzet omdat de zieke zielig is, of dat de omgeving het niet aan kan. Zelf heb ik bewust gekozen voor een levenswensverklaring omdat ik absoluut niet wil dat anderen voor mij gaan bepalen dat ik dermate zielig ben, of het er dermate zwaar mee hebben dat ik gedood mag worden. Moet er niet aan denken.
Blij deze scherpe en zorgvuldige analyse van Brecht Molenaar hier te mogen aantreffen.
Kent Brecht behalve uit haar profesionele tijd, ook het lijden omdat er geen perspectief meer is? Omdat het leven (laten we het voor het gemak even alleen fysiek houden) een zo grote last wordt dat de hang om weer mee te kunnen doen, steeds meer gefrustreerd wordt? Waarin het leven en een pijnlijke, maar ook moeizame, in mijn geval, slepende gang door de dag wordt, waarin lachen hooguit een grijns is? DAT leven ga ik, als het zo door gaat met mijn steeds verder aftakelende lijf, in goed overleg met mijn geliefden, een keer be-eindigen. Oh; ik stel het lang uit als eeuwige optimist, maar toch… Omdat het dan OP is en ik ondanks een vechtjas mentaliteit, me dan gewonnen geef. Net als vele schepselen in de schepping, zonder je je dan af en wilt wegglijden. Indianen gingen daarvoor bewust na een afscheidsfeest, diep het bos in en stierven, maar ik hoor al zeggen; dat waren maar wilden. Toch waren ook zij schepslen van die ene grote schepping. Ze dachten alleen dat zij precies wisten WIE de schepper was. In de moderne maatschappij lukt zo’n onderduikactie niet meer zo goed en itt de indianen, nemen wij bij heel wat minder lijden, daarvoor wat in. Mijn grootste probleem is dus dat aan het einde van mijn nog te dragen weg, ik afscheid neem en zelfmoord moet plegen op aandrang van al die mensen die ”tegen” zijn. Bidden helpt dan echt niet om het lijden te verlichten. U ontzegt mij een iets vriendelijker dood, omdat ik wel een euthanasieverzoek kan doen, maar dan op ondraaglijk lijden wordt getoets door de bril van 2 anderen, – in principe sleutelaars aan het leven ipv aan het einde-
die geen band met mij hebben. Goed; ik bepaal dat dus samen met mijn geliefden. Na mijn geforceerde dood (of ze hebben geholpen of niet), geeft de huisarts aan dat het geen natuurlijke dood was en komt de Politie en de gemeentelijk lijkschouwer. Mijn geliefden worden beschouwd (en behandeld) als potentiele misdadigers. Ik wil dat niet, dus moet ik toch maar voor de trein kiezen, dan werkt de politie het wel bij het spoor af en is mijn familie geen onderwerp. Waarom word ik tot die keus gedwongen? Zorgvuldig; ja, maar in de schepping komen en gaan de schepsels. Heel veel daarvan dankzij moordpartijen en oorlogen van het schepsel ”mens”. We moeten toch oplossingen willen vinden, ipv 9 geboden te poneren?
Zelfbeschikking is geen ‘Groot Verhaal’. Het is een logisch gevolg van het medisch kunnen. Op het moment dat je het leven kunt rekken is dat al een vorm van zelfbeschikking. We doen er allemaal aan mee. Laten we niet net doen of daar pas sprake van is aan het eind van dat traject.
Of een leven voltooid is kan niemand bepalen. Maar wel bepalen we alleen zelf of we van het leven verzadigd zijn. Dat hoeft niet alleen maar negatief te zijn of uit lijden voort te komen. Onze cultuur gaat rigide om met de dood. Terecht haalt Ron de indianen aan die zich waardig terugtrokken om de dood op een positieve manier in de ogen te zien.
Veel waardering voor deze zorgvuldige overwegingen. Alleen: we hebben in ons land te maken met een inmiddels gevormde practijk. Een analyse van de bewoordingen van het wetsvoorstel en de toelichting daarbij, is daarom onvoldoende. We hebben te maken met een minister die in haar presentatie wel degelijk het grote verhaal van de zelfbeschikking laat overwegen. En met een jurisprudentie van toetsingscommissies, die duidelijk maakt dat de formulering ‘uitzichtloos en ondraaglijk lijden’ langzamerhand geheel gesubjectiveerd is (zie het bezorgde artikel van Boudewijn Chabot in de NRC, begin juni jl). Gezien deze bedenkelijke situatie, vind ik het onbegrijpelijk dat i.h.b. de twee liberale partijen van deze radicale wet een soort kroonjuweel lijken te willen maken. Er staat nogal wat op het spel, i.h.b. de bescherming van kwetsbaren, zorgafhankelijken e.a. Te vaak wordt de discussie beheerst door emotionele, individuele uitingen. Het komt erop aan om een solidaire en sociale samenleving in stand te houden. Terecht komen partijen als onder andere CDA, CU, PvdA en SP daarvoor op.
Geachte heer Goud,
Het is juist ook mijn angstbeeld voor de vele, vele verpleeghuizen nieuwe stijl, met piepkleine, alleen te gebruiken om te slapen , slaapkamertjes en een dagverblijf waar je met nog enig decorum, je wilt verzuipen. (jammer; dan geven we een kalmerend middeltje) Die solidaire en sociale samenleving die in stand zou moeten blijven, is weggesaneerd en ik zou niet weten waarom het CDA die het vaakst regeerde met de VVD, dat nu zou ombuigen. Mooie woorden allemaal, maar je zult maar echt aan het einde staan en dit soort dooddoeners ook nog moeten aanhoren. Wordt wakker en zie dat mensen zich niet als vee willen laten behandelen en ook geen genadebrood willen eten van valse profeten. Ja, dus het moment van levenseinde, in eigen hande willen nemen. Zorgvuldig om rare dingen te voorkomen, maar eigenlijk zou een notariele verklaring getekend samen met geliefden, voldoende moeten zijn.
Die voortdurende suggestie dat mensen die het met deze zogenaamd verlichte standpunten niet eens zijn, niet weten waarover ze het hebben en ‘wakker’ moeten worden, is nogal zelfgenoegzaam. U vindt dat de samenleving u bij uw doodswens behulpzaam moet zijn. Dat die samenleving _ dat zijn concrete individuen van wie die bijstand verwacht of geeist wordt – daarbij extreme zorgvuldigheid betracht, is volkomen terecht.
Een van de problemen is natuurlijk en in mijn visie volkomen terecht, dat de ene mens niet van een ander mens kan en mag eisen zijn leven te beeindigen. Degene die het leven van een ander mens op diens verzoek beeindigd moet daar naar eer en geweten achter kunnen staan. Dat degene die bereid is om tot levensbeeindiging van een ader mens over te gaan alles in het werk stelt om tot een gewetensvolle beslissing te komen (ik ga hier dus niet uit van de wet maar vanuit de persoon op wie een beroep gedaan wordt tot levensbeeindiging). Een mens kan om levensbeeindiging verzoeken, maar deze nooit van een ander eisen.
We hebben het over ZELFdoding of hulp bij (dat is dus geen plicht; U zal ik het niet vragen en ook geen ander al dan niet professional), waarbij ik (als ze dat zouden willen) hooguit mijn geliefden vraag om het 2e drankje aan te reiken als ik door de dormium te ver wegraak om dat nog te pakken. Liever niet, want ze kunnen beter weg zijn, anders worden ze al snel als medeplichting, of erger, beschouwd. Le dieu manque; waarom wil toch ieder de 2e God zijn en mijn leven mede bepalen?
Tot een paar jaar geleden kon ik totaal niet invoelen wat het was, geen zin (meer) hebben in het leven. En in de situatie zonder dat er van lijden sprake was.
Nu ik tegen de tachtig jaar loop, begin ik steeds beter te voelen. Het gevoel dat het wel mooi is geweest, dat het klaar is. Opnieuw: zonder dat er van lijden of angst voor toekomstig lijden sprake is.
Ik heb er ook wel een verklaring voor, althans heb er woorden voor:
het verdwijnen van de LEVENSLUST, om een oude filosofische term te gebruiken: de ELAN VITAL raakt op.
Alleen wordt dit gevoel nu weer elitair genoemd, ik mag het zo niet voelen. Maar ik heb als blanke man al zoveel verwijten van elitair zijn gehad, dat kan er ook nog wel bij.
Resteert de vraag: hoe dan? Banale vraag, dat zien we dan wel weer, komt tijd komt raad.