Onlangs verscheen een klein meisje helemaal alleen met haar koffertje op het station. Ze sprak geen Nederlands of Engels. Geen mens wist waar ze vandaan kwam. En ze kon het niet vertellen, want haar taal werd niet verstaan. Ze was even niemand.
Wat gebeurt er als Niemand je naam is? Odysseus komt (in de negende zang van de Odyssee geschreven door Homerus) op zijn jarenlange zwerftocht terecht in een grot bij de eenogige cycloop Polyphemus die hem en zijn makkers gevangen neemt en vraagt wie hij is. Odysseus zegt: ‘Niemand’ en dat beschermt hem tegen de cycloop, wanneer deze later bij Poseidon klaagt dat niemand hem verwond heeft. Zo ontkomt Odysseus aan de wraak van de goden.
Meestal is het andersom, een niemand zijn maakt je onbeschermd en vogelvrij.
In de internaten voor Indianen in Canada kregen kinderen een nummer, een boot met vluchtelingen bevat een getal van mensen. Ze worden niet bij hun naam genoemd, eigenlijk zijn ze niemand, maar het redt hen niet. Ze zijn hun identiteit misschien niet verloren maar ze worden daarin niet gekend of moeten dat in lange procedures proberen aan te tonen.
Pas als wij hun naam willen kennen, hun verhaal en weten wie hun moeder, hun familie en wat hun geschiedenis is, worden ze (h)erkend als iemand en ontstaat de mogelijkheid een relatie met hen aan te gaan. Dat vraagt om voortdurende aandacht en een open houding. Daarom kunnen wij als lezers van de vele krantenberichten en reportages de ‘niemanden’ in al die aantallen vaak niet aan. Wie zijn zij, hoe komen wij daar achter?
Eduardo Galeano (1940-2015, Uruguay) schreef bijzondere korte teksten in Het boek der omhelzingen en geeft ons een antwoord in De niemanden, geschreven in 1989 maar onthutsend actueel:
De niemanden: de kinderen van niemand, de bezitters van niets.
De niemanden: de ontheemden, de ontkenden, die ernaast grijpen, die het leven sterven, de gedoemden, de verdoemden:
Die niet zijn, hoewel ze er zijn.
Die geen talen spreken maar dialecten.
Die geen godsdiensten belijden, maar bijgeloven.
Die geen kunst maken, maar kunstnijverheid.
Die geen cultuur bedrijven maar folklore.
Die geen menselijke levens zijn, maar menselijke hulpbronnen.
Die geen gezicht hebben maar handen.
Die geen naam hebben maar een nummer.
Die niet in de wereldgeschiedenis voorkomen, maar in de rubriek gemengde berichten van de plaatselijke pers.
De niemanden die minder kosten dan de kogel die hen doodt. (fragm.)
Korter kun je het niet zeggen. Maar hoe wordt niemand tot iemand? Bij krantenberichten over een boten vol vluchtelingen denken we dan aan de genoemde getallen of aan een moeder van …, een zoon van …, een kind geboren in een web van familierelaties, aan mensen met een naam, een eigen taal en een levensverhaal? Als we daarnaar op zoek durven gaan, ontdekken we iemand.
En het meisje? Gelukkig vond men via tolken uit welke taal ze sprak, hoe ze heette en waar ze vandaan kwam. En ze werd opgevangen… ze is iemand.
