Edvard Munch is bij uitstek de kunstenaar die erin geslaagd is om wanhoop ten gevolge van verlies in beeldtaal te registreren. Op jonge leeftijd verloor hij een aantal gezinsleden, onder wie zijn geliefde zusje Sophie, aan de dood ten gevolge van tuberculose. In De Schreeuw zien we drie anonieme menselijke gestalten op een brug. De twee achtersten zijn donkere schimmen die als schaduwen bijna lijken op te lossen. We zien geen gezichtsuitdrukkingen of uitingen van lichaamstaal. De brug helt naar voren, in de richting van ons, toeschouwers. Hier bevindt zich de derde menselijke verschijning. Deze voorste figuur wordt als het ware in onze schoot geworpen. Het bleke doodshoofd, omklemd door twee handen, contrasteert met de donkere omgeving van de kleding die de figuur omhult en het donkere kolkende water van de rivier. De starende ogen, gapende neusgaten en opengesperde mond eisen onze aandacht op. Als kijker heb je geen kunstbeschouwelijke achtergrondinformatie nodig om de beklemming te voelen die dit schilderij uitstraalt. De figuren in het schilderij bevinden zich in een niemandsland.
Hedendaagse fotojournalisten slagen erin om de wereld in beeldtaal te informeren over een grote humanitaire ramp. Op de foto hieronder zien we vluchtelingen. Ze bevinden zich op een brug in Oostenrijk. Het een opeenvolging van mensen zoals u en ik, die we sinds een paar weken in grote getale Europa zien binnenstromen. Deze mensen hebben hun thuis verlaten, op de vlucht voor oorlog en geweld. Ongetwijfeld hebben ze de dood meerdere malen in de ogen gekeken. Ze proberen met hun families letterlijk te lopen naar een nieuw bestaan. Sommigen houden elkaars handen stevig vast, terwijl ze zich voortbewegen en elkaar aanmoedigen om door te zetten. Op de achtergrond, over de reling van de brug, kabbelt het water over de bedding van de rivier de Salsach die Oostenrijk aan Duitsland verbindt.
De naam van de rivier de Salsach is ontleend aan het Duitse woord ‘zout’. Tot de 19de eeuw was het vervoer van zout over de rivier een belangrijk onderdeel van de plaatselijke economie. Zout speelt ook een belangrijke rol in de Bijbel. In Mattheus 5: 13 lezen we: ‘Gij zijt het zout der aarde; indien nu het zout zijn kracht verliest, waarmede zal het gezouten worden?’ Jezus richtte zich met deze woorden tot zijn discipelen. Hij spoorde hen aan goed te doen in de wereld en licht te brengen waar duisternis heerst, verbindingen te leggen daar waar mensen buiten de boot dreigen te vallen. De symbolische betekenis van zout komt in veel literaire bronnen terug. In een Oud-Syrische overlevering heeft zout een genezende werking. Zout staat voor levenskracht. Levenskracht houdt verband met veerkracht, de mate waarin een mens de kracht bezit om zich na een ramp te herstellen.
Edvard Munch slaagde erin om met behulp van enkele vrienden en zijn werk als kunstenaar te herstellen van zijn verliezen van dierbaren. Hij verbeeldde zijn wanhoop hierover in De Schreeuw. Vanaf 25 september kunnen we zijn werk rechtstreeks aanschouwen in het Van Gogh Museum. Wanneer we ons verdiepen in Munch’s leven, ontdekken we hoe belangrijk vriendschappen zijn voor wanhopige mensen die hun veerkracht moeten aanboren ten gevolge van ernstige levensbedreigende omstandigheden. De fotojournalisten die de vluchtelingenstroom met ons toeschouwers delen, slagen erin om de levenskracht te tonen van onze lotgenoten. Deze ‘medelanders’ hopen op een leven in een veilige omgeving die de Europese Unie kan bieden. Wij hebben de kans om hen met open armen te ontvangen en met hen in contact te komen. Ze brengen een bron aan kennis, ervaringen en talenten met zich mee. Wij kunnen van hen leren en worden uitgenodigd om hen op te vangen en bij te staan in hun opbouw van een nieuw bestaan.
