Vrouwenemancipatie, een sleets en uitgemolken begrip. Eens vurig in de mond genomen, maar gaandeweg steeds meer een echo van zichzelf. Toch flitst het woord regelmatig in de media voorbij. Het dient vooral als spiegel om ons bewustzijn over ongelijke kansen en posities van mannen en vrouwen in de samenleving wakker te houden.
Het begrip siert een krantenpagina bijna nooit alleen. Meestal verkeert het in gezelschap van harde cijfers, die aantonen dat de emancipatie maar niet tot volle wasdom wil komen; vooral als het gaat om vrouwen en moeders. Zij werken te weinig en gaan gemakzuchtig om met hun opgebouwd sociaal en cultureel kapitaal. Sterker nog: ze vernachelen de economie en zichzelf, hun eigen portemonnee en toekomst. Bovendien geven ze een halfslachtige boodschap aan hun nakomelingen af. Zij emanciperen met verve, maar binnenshuis. Houdt een moeder er traditionele opvattingen over sekserollen op na, dan is de kans groot dat haar dochter dat ook doet – zo liet mijn eigen onderzoek van jaren geleden zien. Zo moeder, zo dochter.
Wat betekent emancipatie eigenlijk? In essentie verwijst het naar bevrijding. Bevrijding uit omstandigheden die zelfverwerkelijking belemmeren, volgens Karl Marx . Bevrijding van gezag en overheersing, maar ook van vastgeroeste patronen en verinnerlijkte emotionele barrières. Sociale en innerlijke bevrijding dus, voor vrouw en man, voor zoon en dochter, voor vader en moeder.
Wil emancipatie slagen, dan vereist dat sociale en economische gelijkheid, vastgelegd in regel- en wetgeving. En een samenleving die geworteld is in het besef dat man en vrouw zorg en werk delen. Maar het vergt ook persoonlijke moed. En de wil om onbekende wegen te bewandelen, over grenzen heen te denken, nieuwe ervaringen op te doen, van blikveld te veranderen en zekerheden los te laten. Ook dat is loskomen van vastgeroeste patronen.
Opvoeden is een sleutel tot emancipatie. Het uit zich in de wens van ouders dat een kind zich tot autonoom en authentiek mens zal ontwikkelen. En dat het op zijn of haar beurt eigenzinnig de stappen zal zetten die daarvoor nodig zijn. Daarin maken ouders en opvoeding verschil. Opvoeding zet, door wat zij meegeeft en aanreikt, de toon voor de ruimte in het hoofd van een volgende generatie.
Mijn moeder, piepjong en katholiek, gaf in de overgang naar de jaren zestig het leven aan een tweeling. Daarna volgden in rap tempo een eenling en nog een tweeling. Vijf dochters. De tijd belemmerde haar opleidingsmogelijkheden, het katholicisme was een paternalistische heerser, schuld en boete waren gevleugelde thema’s en vrouwelijke seksualiteit een taboe. Maar desondanks vond zij haar weg in kunst en literatuur, was zij creatief en verbond zij zich met de dingen die zij deed. En dat gaf zij haar dochters voor hun toekomst mee.
Emancipatie vaagt om veel meer dan arbeidsparticipatie. Het vraagt om de opvoeding tot ‘vrije mensen’.
