Op de laatste dag van 2016 was op de voorpagina van Trouw te lezen dat de pro-islam koers van de Protestantse Kerk ‘een splijtzwam’ vormt. Online was de kop alweer afgezwakt naar ‘verdeeldheid’. De basis voor die uitspraak bleek een interview met ‘kerkleider’ dr. René de Reuver te zijn, elders in diezelfde krant. Voor mijn gevoel deed De Reuver recht aan de islam en benadrukte hij terecht dat moslims en christenen veel gemeenschappelijk hebben. Is dat pro-islam? En is zijn kerk daarmee ook tegelijk pro-islam? De feiten zijn anders!
Door: Jaap Kraan
Islam als gericht
De Protestantse Kerk Nederland is een fusie van drie kerken. De Hervormde, de Lutherse en de Gereformeerde kerken werden één in 2004. De Hervormde Kerk heeft twee keer een kort rapport aanvaard, in 1981 en 1995 waarin de relatie tussen christenen en moslims aan de orde kwam. De Gereformeerde kerken in Nederland legden in 1991 een basis voor de dialoog met moslims in het rapport Oproep en bemoediging inzake ontmoeting van christenen en moslims, al werd datzelfde rapport een jaar eerder door de synode afgewezen. De Lutherse Kerk heeft nimmer een rapport over de dialoog met moslims gepubliceerd. Van een pro-islam koers van de drie kerken was geen sprake.
De voorganger van De Reuver, ‘kerkleider’ dr. Arjan Plaisier, heeft zich over de islam slechts kritisch uitgelaten. In een artikel uit 2005 schrijft hij dat “de islam als een gericht over de Europese cultuur verstaan moet worden. Ook ben ik van mening dat de manifeste aanwezigheid van de islam een gericht is over een kerk, die door tweedracht is verdeeld… Maar een religie, die zich heeft ontwikkeld als een alternatief monotheïsme, ontstaan in bewuste afwijzing van het hart-begrip van het christelijk geloof: de vleeswording van het Woord, de kruisdood en opstanding van Jezus als verzoening tussen God en mens, die religie kán niet opgevat worden als een parallel met het christelijk geloof. Integendeel, hier scheiden principieel de wegen”.
De drie kerken hadden vóór de fusie twee fulltime islamologen in huis voor de dialoog met moslims: dr. Jan Slomp en dr. Gé Speelman – beiden werden niet vervangen toen ze vertrokken.
Islamnota als afkering
In 2010 behandelde de synode van de PKN de nota Integriteit en respect, een nota die inging op de relatie kerk-islam. Die nota riep veel kritiek op, omdat de openheid naar moslims ver achter bleef bij wat theologen als Mulder, Slomp en Wessels eerder hadden bepleit. De nota besloot dat moslims en christenen niet samen kunnen bidden en vieren. De nota stelde: “De kerk kan op grond van Gods volle openbaring in Jezus Christus Mohammed dan ook niet erkennen als het Christus overstijgende zegel van de profeten.” Dat had ook niemand gevraagd. Men had simpelweg kunnen stellen dat Mohammed ook een profeet is, omdat hij woorden van God doorgegeven heeft. In de nota lag een zwaarder accent op evangeliseren onder moslims dan op de dialoog.
De Reuver, destijds sprekend namens de Generale Raad van Advies, stelde op de synode zelfs voor die nota niet te aanvaarden. Niet omdat hij pro-islam is, maar omdat hij recht wilde doen aan moslims en aan de dialoog.
Mijn conclusie is helder: de Protestantse Kerk Nederland vaart geen pro-islam koers, integendeel. En ook de afzonderlijke kerkgezindten die samen de PKN vormen, hebben die koers nooit gevaren.
Deskundigheid nodig
Bovenstaande overwegingen stuurde ik naar Trouw op 2 januari jl. De bijdrage werd geweigerd. Dat is vreemd, want ik had de redactie in een noot gemeld dat ik recent een studieboek had geschreven: Met het oog op moslims. Theologen en de Protestantse Kerk in dialoog met moslims van 1960 tot 2010. In alle bescheidenheid mag ik mezelf op het terrein van de islam en de Protestantse Kerk deskundiger noemen dan de auteurs van al die andere stukken, wie het ook maar zouden zijn, die wel geplaatst worden.
In het stuk hierboven heb ik mij beperkt tot de feiten. Nu wil ik zeggen wat ik feitelijk denk: Trouw heeft de plank behoorlijk misgeslagen. Men heeft een interview met de nieuwe scriba uitvergroot op één punt – zijn vermeende pro-islam houding. Trouw heeft vervolgens predikanten gebeld die De Reuver zelf noemde in zijn stuk, en hun reactie is uitvergroot tot een tendentieus artikel op de voorpagina. Zo creëert de krant zelf een splijtzwam, waarbij ook De Reuver beschadigd wordt. Dat is een kwaliteitskrant onwaardig.
Jaap Kraan is emeritus-predikant van de PKN
Dank, heel veel dank aan Jaap Kraan voor zijn informatieve schets van de feitelijke ontwikkelingen ten aanzien van de verhouding tot de Islam in de kerkendie samen de PKN vormen. Dr. de Reuver is op uiterst onheuse wijze in de verkeerde hoek geplaatst. Dat is een krant als Trouw inderdaad onwaardig.
Trouw maakt er soms een potje van, om het maar vriendelijk te zeggen. Populisme of een verkeerd begrepen journalistiek-opvatting, ik weet het niet.
De discussies in NieuwWij hebben soms de neiging al te veel die tussen christenen, met name protestanten te zijn. Dat is toch niet helemaal de bedoeling. Daarom gebruik ik deze reactie met de aankondiging dat ik probeer ook namens het boeddhisme een uitspaak over de relatie tot de islam te (doen) publiceren.
Zie daarvoor ook http://joopromeijn.blogspot.nl/2017/01/nieuwe-wegen-geschreven-en-ongeschreven.html?m=1
Helemaal goed, Jaap. Dank je wel.
Dank Jaap. Blijft dat er ook binnen de PKN heel verschillend wordt gedacht en dat er collega’s zijn die blij zijn met de PVV en de wijze waarop Wilders de Islam aanvalt. Het zal nog een hele kunst zijn om het gesprek op gang te krijgen over kerk, pastoraat en populisme. Het IKON pastoraat heeft daar in 2009 een conferentie aan gewijd. Dat blijft en wordt steeds meer een spannend thema ook voor theologen. Ik ben benieuwd of en hoe de PKN landelijk sturing gaat geven aan dat gesprek. Lijkt me een hele kluif.
Met alle respect voor dr. Kraan, maar net terug na 7 jaar in Indonesie gewerkt en gewoond te hebben, is mijn ervaring met de Islam niet zo positief. Ik heb niet ervaren dat de Islam een godsdienst van vrede is. Er is onder veel christenen angst voor de islam en ook tal van moslims zijn bang voor het systeem waarin zij moeten leven. Onlangs op de reunie van Kerk-in-Aktie waren veel oud-zendingswerkers uit Indonesie geschrokken van de verandering in sfeer in Indonesie: de toenemende radicalisering en gewelddadigheid. De kritiek van collega Prosman vind ik dan ook niet uit de lucht gegrepen.
Jaap Kraan bedanktvoor het helder weergeven van de feiten. Wat betreft Trouw: als het over de PKN gaat halen ze vaker zulke streken uit. Maar wat mij in het interview met De Reuver vooral stoorde was de grijsheid die werd gecamoufleerd als ‘de nuance zoeken’. Als het gaat over islamofobie in PVV-stijl kan de kerk gewoon niet genuanceerd zitten zijn, maar moet ze heldere grenzen stellen. Laat ze alsjeblieft niet de foute vaagheid herhalen van een jaar of tachtig geleden. Plaisier kon kennelijk wel de nuance vergeten toen het over het gesprek met de islam ging, maar waarom worden er op dit punt nu vooral kolen en geiten gespaard? @Gert de Goeijen: volstrekt duidelijk dat de islam in Indonesië (of Pakistan, of sommige stadsdelen in Engeland) allesbehalve de vrede zoekt met niet-moslims, maar dat is pertinent niet de situatie van de islam in Nederland. En met die situatie hebben wij te maken.
Verschillende opvattingen blijven daar kun je niet omheen maar een ding er zijn veel goedwillende moslims !!
Bij de bewuste kop in Trouw moest ik terugdenken aan de gezusters Hanna en Hebe Kohlbrugge en hun kritiek op de koers van de kerk inzake de Islam. Veel te meegaand en naïef vonden zij die, zeker wanneer Israël daarbij het kind van de rekening wordt. Of de geschiedenis hen gelijk zal geven? Je mag hopen van niet, maar veel seinen staan wel op rood. Een stroom aan ressentiment – het gevoel in allerlei opzichten op achterstand te zijn gezet – én een stroom aan oliedollars zorgen samen voor een bijzonder explosieve cocktail in de Islamitische wereld. Je hoeft geen PVV-stemmer te zijn om daar grote zorgen over te hebben.
Op 4 januari 2017 om 17:05 schreef Joost IJsselmuiden:
Geachte redactie van Trouw,
Als trouwe Trouw-abonnee wil ik u dringend verzoeken, onderstaande overwegingen alsnog te plaatsen.
Bij voorbaat dank,
Joost IJsselmuiden
Wageningen
“PRO-ISLAM? DE PKN IS DAT HELEMAAL NIET”
PKN komt op voor vluchtelingen, dat is geen pro-islamkoers
THEO BRAND, HOOFDREDACTEUR VAN DE LINKER WANG, MAGAZINE VOOR RELIGIE EN POLITIEK − Trouw 05/01/17, 01:32
Vaart de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) een pro-islam koers? Op de voorpagina suggereerde Trouw (31 december) dat op basis van kritiek van enkele conservatieve kerkleden. Maar hoe terecht is deze kritiek? En rechtvaardigt dit geluid een openingskop met de woorden ‘pro-islamkoers’ zonder aanhalingstekens? Ik meen van niet.
De synode van de Protestantse Kerk besprak in 2010 een notitie over de islam. ‘Integriteit en respect’ heette het stuk dat een sfeer van tolerantie opriep. Ik had ook niet anders verwacht.
In 2013 werd een vervolgnota besproken. Er werd duidelijk afstand genomen van visies waarin de islam als groot gevaar wordt neergezet, zeker in de context van de Nederlandse samenleving. De nota liet zien dat de islam, net als andere godsdiensten, verschillende gezichten heeft. De extremistische varianten werden onderkend, maar de nuance voerde de boventoon.
Maar er kwam ook kritiek op de nota. Sommige progressieve kerkleden kregen het gevoel dat de kerk met het stuk vooral haar eigen christelijke identiteit wilde bewaken en veiligstellen tegenover andere levensbeschouwingen, in dit geval de islam. Zo werd het gezamenlijk bidden van christenen en moslims negatief gekwalificeerd. Dat gezamenlijke bidden zou niet goed zijn voor christenen omdat zij de drie-enige God belijden. Dit leidde tot kritiek vanuit de linkerzijde van de kerk waar mensen juist positieve ervaringen hebben opgedaan met het gezamenlijk bidden tijdens bijvoorbeeld interreligieuze vieringen met joden en moslims.
Dé islam bestaat niet. Er zijn veel varianten. Wel bestaan er wereldwijd 1,7 miljard moslims onder wie ook vluchtelingen. Daarnaast zijn er ook veel christelijke vluchtelingen. Voor al deze vluchtelingen maakt de PKN zich sterk omdat zij als mensen vaak tussen de wal en het schip vallen. Met succes kwam de Protestantse Kerk in Nederland samen met Europese partnerkerken op voor basale rechten voor vluchtelingen zonder papieren: een regeling voor bed, bad en brood. Ook hierover zijn de conservatieve critici nu ineens negatief. Angst voor de islam en voor vluchtelingen gaan vanuit de onderbuik blijkbaar snel hand in hand. Maar wie zich laat inspireren door de Bijbelse boodschap kan niet anders dan moeite hebben met gesloten grenzen en de onmenselijke kanten van het restrictieve vluchtelingenbeleid van veel rijke landen.
De rechtse predikanten Prosman en Dekker, die ook in Trouw reageren, ervaren dat er onder het kerkvolk heel andere sentimenten leven. Het is goed om dat onder ogen te zien. Het is terecht dat landelijk PKN-secretaris René de Reuver benadrukt dat de kerk niemand uitsluit en juist ook wil luisteren naar bijvoorbeeld de PVV-stemmers. Maar dat is wel wat anders dan instemmen of meehuilen.
Gelukkig heeft de maatschappij een elite, om dat nare woord maar eens te gebruiken. En gelukkig heeft ook de Protestantse Kerk een elite: mensen die verder kijken dan hun neus lang is, die open staan voor cultuur en wat meer van de wereld hebben gezien en kiezen voor de nuance. Juist in 2017 ben ik blij met leiderschap. Voormannen en -vrouwen die goed nadenken voordat ze wat zeggen en pal staan voor hun inzichten. Zeker in de kerk.
De bewering dat de Protestantse Kerk een pro-islamkoers zou varen is een gotspe. De kerk volgt een koers waarin ruimte is voor het gesprek en voor verschillende ideeën en gevoelens. Soms moppert links, soms rechts. Maar de kerk is altijd gericht op dialoog en respect, met als perspectief een wereld van vrede en gerechtigheid. Want wat is een kerkgenootschap waard zonder geloof in dat visioen, zonder het geloof in die belofte?
samen bidden is een heilloze vertoning natuurlijk, want dat betekent voor beide religies iets anders. als gewezen katholiek herinner ik mij de eucomene en de dialoog met humanisten, protestanten en boedisten, dat werd tegelijk ook het einde van de katholieke traditie en erediensten, zo belangrijk bij doop, huwelijk en, last but not least, begrafenis. Religie is iets dat je onder elkaar beleeft, niet met elkaar, dan verwatert het. In de theosofie is dat wel geprobeerd, maar is nooit echt en duurzaam aangeslagen , zelfs niet bij de dames die er aanvankelijk vooral een voorstander van waren.
En zo worden misverstanden de wereld in geholpen.
Het blijft zaak dat wij mensen niet alles maar klakkeloos aannemen wat ons als hapklare brok via de media of anderszins voorgeschoteld wordt. We moeten altijd zelf blijven nadenken
We hebben toch niet voor niets hersens gekregen? Of gaan we liever gewoon weer 100 jaar terug in de tijd toen we niet geacht werden om dat zelf te doen en de ene notabele aan de andere vroeg: “Hou jij ze arm? Dan hou ik ze dom!”