‘Ik ben kleiner dan het leven.’ Dit stelt Jacob, een van de hoofdpersonages in Hier ben ik. Het citaat is onderdeel van een dialoog in deel V, ruim over de helft van het boek. Het is echter een sleutelmoment in een hoofdstuk getiteld ‘Het hol van de leeuw’. Net als de Bijbelse Daniël belandt Jacob in een leeuwenkuil. Met zijn neef Tamir herinnert hij zich hun jeugdavontuur dat plaatsvond in de dierentuin van Washington DC. ‘In het hol van de leeuw voelde hij zich omringd en omarmd door zijn eigen existentie. Hij voelde zich, misschien voor het eerst van zijn leven, veilig.’
Jacobs veilige gevoel contrasteert met de Bijbelse verwijzing van de boektitel Hier ben ik. Het Genesis verhaal over het offer van Isaäk is beroemd in uiteenlopende culturen en verweven met het Jodendom. God de Vader roept: ‘Abraham’, en die antwoordt: ‘Hier ben ik.’ Abraham zegt niet tegen God: ‘Wat wilt u?’, of, ‘ogenblikje, dan kom ik eraan.’ Hij antwoordt: ‘Hier ben ik’, onvoorwaardelijk, zonder omhaal, zonder reserves meldt hij zich aanwezig, wat God hem ook zal vragen. Later, terwijl Abraham met zijn zoon Isaäk de berg Moria bestijgt, troost Abraham zijn onrustig wordende zoon met: ‘Hier ben ik.’ Abrahams dubbele loyaliteit-belofte bezorgt hem een paradoxale identiteit. Abraham kan niet voor Isaäk als beschermende vader aanwezig zijn als God hem tegelijkertijd vraagt zijn zoon te offeren. Safran Foer gebruikt dit moment van het Bijbelverhaal als een model voor de identiteitsontwikkeling van de hoofdpersonages in zijn boek.
Hier ben ik beschrijft een maand uit het leven van Jacob, een 43 jarige TV-scriptschrijver. Hij woont met zijn vrouw, de 42 jarige architecte Julia en hun drie zoons Sam, 13, Max, 11 en Benjy, 6 in Washington DC. Argus, de bejaarde, incontinente familiehond maakt het gezin compleet. Jacob en Julia gaan aanvankelijk helemaal op in hun huwelijk, maar Julia’s ontdekking van een onbekende mobiele telefoon in huis leidt tot een crisis waarin voor beide de vraag ontstaat: ‘Ben ik in of buiten dit huwelijk?’ Ze raken verdwaald in hun echtverbintenis, vervreemden van zichzelf en van elkaar. Ze voelen zich gedwongen nieuwe keuzes te maken. Hier ben ik verweeft innerlijke levens met uiterlijk gedrag. Huiselijke crisissen worden geflankeerd door een wereldcrisis. Een aardbeving in het Midden Oosten mondt uit in een oorlog die ertoe leidt dat de premier van Israël alle Joden tussen 18 en 55 in de wereld oproept om naar Israël te komen en het land te verdedigen.
De ramp in het Midden-Oosten vindt plaats tijdens Tamirs bezoek in Washington. Via radio, TV en internet sijpelen nieuwsberichten binnen uit gedeelten van de regio waar satellietverbindingen nog werken. Tamirs in Israël achtergebleven gezinsleden maken het in levende lijve mee en de haperende telefoonverbindingen maken Tamir angstig en emotioneel. Zijn zoon gaat in dienst om Israël te verdedigen tegen de omringende vijanden. De gesprekken hierover tussen Tamir en Jacob in Washington doen een appèl op Jacobs joodse identiteit. Hun dialoog ontvouwt verschillende manieren waarop dit kan worden beleefd en vormgegeven. De kracht van Safran Foer ligt in het demonstreren van argumenterend zoeken. Jacob zegt in gesprek met Tamir: ‘Ik ben altijd moe. Constant afgepeigerd. Ik heb het me nooit eerder afgevraagd maar stel nou dat ik al die tijd niet echt moe was? Dat mijn moeheid eigenlijk een schuilplaats is.’
Nabijheid in relatie tot identiteitsontwikkeling is een belangrijk thema in deze gelaagde en rijke roman. Het is tevens actueel in onze globaliserende samenleving. De invloed van de virtuele wereld op nabijheid verandert haar betekenis. De Franse geopolitieke denker Dominique Moïsi (1946) benadrukt de rol van identiteit in relatie tot de emoties hoop, vrees en vernedering. Deze drie sentimenten beïnvloeden de relatie met onszelf, ons eigen innerlijk en met anderen, zowel op afstand als van nabij. Ze kleuren de familieverhoudingen in Hier ben ik.
Hoe helpt het als we ons bewust worden van de onderliggende emoties van ons denken? Zijn we daardoor beter in staat om onze identiteit te analyseren, transformeren en vervolgens die van anderen te tolereren en te integreren, zodat we in plaats van conflicten, harmonie nastreven? In Hier ben ik onderzoekt Safran Foer deze twee vragen voortdurend met een speelse ernst. Ze vormen de Joodse identiteit van Jacob vanuit drie invalshoeken. Ten eerste vanuit zijn zelfanalyses, zoals in een echtelijke ruzie nadat Julia de expliciete sms’jes van Jacob aan zijn vrouwelijke collega heeft ontdekt. Julia sneert over hun hond Argus ‘…is slimmer dan mijn man.’ Voor het eerst in hun huwelijk leidt dit tot een schreeuwpartij van Jacob naar Julia: ‘Het was een schreeuw die zich in hem had opgehoopt in zestien jaar huwelijk […] een schreeuw die aan haar gericht was, maar ook aan alle anderen, dood en levend, en in de eerste plaats aan hemzelf. Al jarenlang was hij ergens anders, altijd ondergronds achter een dertig centimeter dikke deur, altijd vluchtend in een innerlijke monoloog waar niemand – ook hijzelf niet – bij kon […] dit was híj.’ Jacob schrikt van zichzelf, van deze onverwachte, nooit eerder bewust geuite agressieve bejegening van Julia.
Ten tweede wordt Jacobs identiteitsontwikkeling beinvloed door zijn vaderschap. Niet eerder ervaren gevoelens en gedachten komen in hem op door de dagelijkse nabijheid van zijn kinderen. Naar aanleiding van een hartverscheurend oorlogsnieuws over een meisje Adia zegt Jacob: ‘[…] net als ieders hart is ook het mijne van beperkte omvang en als ik moet kiezen tussen Adia en Benjy (zijn jongste zoon), dan zou ik het eten uit haar handen grissen en aan Benjy geven. Ik zal hier niet gaan beweren dat dat goed is of rechtvaardig. Ik zeg alleen dat het niet slecht is, omdat het geen keus is. ’ Jacob ontdekt dat het voor hem onmogelijk is om net zoveel van een voor hem onbekend in nood verkerend meisje te houden dan van zijn eigen kinderen.
Jacobs identiteitsontwikkeling wordt ten derde bepaald door zijn liefdesrelatie. Hij en Julia worstelen met het verkleinen van de kloof tussen wie ze samen zijn geworden en wie ze dachten te willen worden. Er zijn voortdurend fricties tussen hun innerlijk leven en dat wat er met die geliefde in de directe nabijheid gebeurt. Waarin willen ze open staan voor ideeën en gevoelens die onverwachts en onaangekondigd ‘binnenwaaien’ en waarvoor willen ze zich afsluiten? Is het raadzaam om dankbaarheid te praktiseren voor wat er wel is, in de alledaagse geborgenheid van je ‘kleine’ intieme omgeving met familie en vrienden? Hoe leer je om je niet te laten meeslepen door ‘nieuwsgolven’ die de virtuele media aandragen, zoals het opwerpen van een morele plicht om ontheemde vreemden te helpen, mooiere banen na te jagen, andere keuzes te maken in alles wat opduikt? Hoe hierin een weg vinden die past bij wie je wilt zijn en worden? In een gesprek dat Jacob en Julia voeren met de rabbijn over de dreigende opschorting van de bar mitswa van hun oudste zoon Sam, wegens een aan hem toegeschreven racistische briefpapiertje lezen we: ‘De rabbijn strengelde zijn vingers in elkaar, net als een echte rabbijn, en zei: ‘Er is een chassidisch gezegde: “Terwijl we het geluk najagen, vluchten we weg van de tevredenheid.”’ Jacob stond op, vouwde het papier op, stak het in zijn zak en zei: ‘U hebt de verkeerde te pakken.’’
Jacob ten voeten uit. Hij realiseert zich dat zelfontplooiing, worden wie je wilt zijn, voor jezelf, voor je geliefde, voor je kinderen, familie, collega’s nooit stopt, zolang je leeft. Hier ben ik verweeft ingenieus een intieme zoektocht naar identiteitsontwikkeling in een familiegeschiedenis, op de achtergrond beïnvloed door een geopolitieke gebeurtenis. De ontwikkelingen in de relaties tussen Jacob, Julia, de kinderen, familie en niet te vergeten, hond Argus, worden beschreven met humor, bezorgen kippenvel, ontroeren en geven inzicht, want ze laten je op een nieuwe manier kijken naar jezelf, je omgang met je eigen geliefden en dat wat je dagelijks oppikt uit de ‘grotere’ ongrijpbare wereld die binnenkomt via radio, TV, mobiel en internet. Hier ben ik is een ‘must read’ voor iedereen die zichzelf wil blijven ontwikkelen en wil investeren in de geborgenheid van een grotere wereld met anderen om zich heen.
Klik hier voor de boekgegevens of om het boek te bestellen.
