Samira Minetti vertrok in 2011 naar Egypte met haar diploma’s in kunstgeschiedenis en archeologie op zak. In Cairo vindt ze een tijdlang werk als lerares bij een internationale school en vanaf 2013 legt ze zich volledig toe op haar carrière als schrijfster. ‘Sporen in het zand’ is een bonte verzameling van observaties met een variërend blikveld: van de problematische man-vrouw verhoudingen in Egypte en de obsessie met een wittere huidskleur, naar zwaardere kost, zoals de heftige verhalen onder het regime van Abdel Fattah el-Sisi.
Scheidslijnen
De titel ‘sporen in het zand’ lijkt een diepere betekenis te hebben als we kijken naar de diepe sporen die Egypte lijkt achtergelaten te hebben bij de schrijfster. “Ik heb soms het gevoel dat ik mijn onbevangenheid kwijt ben, dat ik minder naïef ben geworden, meer berekenend, minder uitgesproken en expliciet,” peinst Minetti in haar inleidende hoofdstuk. Ze vertelt over haar moeizame aanpassing aan een maatschappij waar de scheiding der seksen heel reëel is, scheidslijnen die parallellen hebben in de politieke sfeer van Egypte.
“You’re either with us or against us,” blijkt niet alleen een favoriete slagzin te zijn van de Amerikaanse oud-president George W. Bush, Sisi kan zich er blijkbaar ook prima in vinden. In plaats van de schuld te leggen bij incompetente en corrupte bestuurders, stelt Minetti, vervullen de Moslimbroeders de rol van de zondebok in Egypte. Ze wijst daarbij scherp op de grote groep Egyptenaren die noch pro-Moslimbroederschap, noch pro-Sisi zijn, wat niet binnen Sisi’s versie van de werkelijkheid past. Met een nuchtere blik doet Minetti verslag van een dictatoriaal regime dat geen genade kent en wellicht nog beangstigender, volledig arbitrair te werk lijkt te gaan. De verhalen van verdwijningen en martelingen van gewone burgers, maar ook journalisten en academici, gaan de lezer niet in de koude kleren zitten.
Zwakke mannen
Minetti deelt niet alleen haar verbazing over de hiërarchie in Egypte, waar haar door ex-collega’s wordt geadviseerd om de bawaab – een soort multifunctioneel conciërge – te ‘behandelen als oud vuil en net te doen alsof hij onzichtbaar is’, maar ook over de onbeschaamde promotie van huidbleekproducten als ‘instant smeerbaar geluk,’ zoals Minetti dat treffend verwoordt. Dat dit vooral van toepassing lijkt te zijn voor vrouwen is niet verrassend, gezien de ongelijke verhoudingen tussen man en vrouw. Niet alleen heeft de Egyptische vrouw idealiter een lelieblank huidje, ze moet ook bereid zijn om flink wat op te offeren voor de ‘seksueel zwakke’ mannen van Egypte. Door anekdotes te delen van FGM-praktijken in Egypte (Female Genital Mutilation), toont Minetti het menselijke gezicht achter de afschuwelijke cijfers: 90% van de Egyptische vrouwen tussen de 15 en 49 jaar oud hebben een vorm van FGM ondergaan. Deze cijfers gelden voor zowel islamitische als Koptische vrouwen, waarmee de schrijfster lijkt te willen benadrukken dat dit vooral gezien moet worden als een cultureel fenomeen, in plaats van een religieuze.
Sisi’s Egypte
Hoewel het beeld dat de lezer krijgt van Egypte vooral kommer en kwel bevat, heeft Minetti er toch een toegankelijk en gemakkelijk leesbaar boek van gemaakt. Het taalgebruik kenmerkt zich door korte zinnen en heldere, simpele uitleggingen van complexe situaties. Net zoals het Caireense verkeer, lijkt de Egyptische politiek een grote chaos waarin spelregels allang van de tafel zijn. Minetti weet dit met haar nuchtere blik behapbaar te maken voor de lezer.
Tussen alle zware kost door injecteert de schrijfster af en toe wat hoognodige humor en luchtigheid, zoals haar beschrijving van een file in de woestijn en haar verwondering over liftende ‘woestijnmannen’. Treffend is het beeld dat Minetti schetst van de politieke werkelijkheid in Egypte, die slecht in verhouding staat met het beeld dat in de massamedia, en in het Westen wellicht, naar voren komt. Zoals bijvoorbeeld De Moslimbroeders, die vaak de hoofdrol vervullen in allerlei samenzweringstheorieën, hoewel er weinig over blijkt van de sterk verzwakte organisatie.
Hetzelfde geldt voor de Sinaï, waarbij Sisi de buitenwereld graag wil doen geloven dat de overheid de situatie volledig onder controle heeft, terwijl de Egyptische tak van IS daar hoogtij lijkt te vieren. Maar het meest trieste is misschien wel de diepe verslagenheid die uit het boek spreekt. Zoals een bekend Arabisch spreekwoord gaat: “Beter honderd jaar tirannie dan één dag anarchie,” lijkt Sisi vooral gezien te worden als het minst slechtste van twee kwaden. Het is maar de vraag of we het ergste onder de dictatoriale heerschappij van Sisi al gezien hebben.
Boekgegevens
Samira Minetti, Sporen in het Zand, Observaties over Egypte na de revolutie, Witsand Uitgevers, 2017. ISBN 978 94 9201 172 5, 127 bladzijden. Enkele hoofdstukken uit het boek zijn eerder gepubliceerd op Nieuwwij.nl.
Lees enkele artikelen uit het boek op Nieuw Wij.
