Door het toneelstuk Nathan de wijze uiteen te rafelen en te verweven met de Grieke tragedie Antigone heeft Helmert Woudenberg een heldere voorstelling gemaakt over de bijna onmogelijke opdracht om in het leven eigen keuzes te maken, te midden van de verbondenheid met geliefden, familie en geloofsgenoten. Twee wereldbeelden komen tegenover elkaar te staan. De jood Nathan gelooft hartstochtelijk dat respect voor het individuele leven voorop moet staan. Wie levens opoffert voor een groter doel, vernietigt uiteindelijk zichzelf en alles en iedereen. Sultan Saladdin ziet zich geroepen tot leiderschap. Hij dient de maatschappelijke orde te bewaren. Overtredingen moeten worden gestraft, zonder aanziens des persoons, anders ligt de chaos op de loer. Tegen deze achtergrond bloeit de liefde op tussen de niet-religieus opgevoede Recha en de tempelier Koert.
Vier rollen, vier acteurs. En meer is er ook niet te zien op het verder volslagen lege toneel. Maar wat een spel! Volkomen zuiver, gespeend van elk onnodig gebaar, zonder overdrijving, ironie of parodie, presenteren de spelers hun personage. En dat wil iets (trouwen, overleven) en dat voelt iets (liefde, woede). In krachtige eenvoud staan ze geloofwaardig voor ons. Dat is vaak amusant en spannend, en soms angstaanjagend en ontroerend.
Dit stuk gaat over ons. We moeten, we kunnen niet anders dan keuzes maken maar daar worden wijzelf en anderen niet altijd gelukkiger van. Wat de juiste keuze is zal aan het einde der tijden moeten blijken. Helmert Woudenberg wil met deze voorstelling ‘een vuist maken’ tegen alle vormen van haat tegen mensen met een ander geloof, en tegen de beknelling van ‘wereldse en religieuze wetten’. Hier spreekt Nathan, die ondanks alles blijft geloven in het individu die in de vreemdeling zijn broer of zus kan zien. Maar ook de positie van Saladdin, die gelooft in de heiligheid van maatschappelijke en religieuze ordeningen, krijgt overtuigend vorm in vlees en bloed. Inderdaad, deze opvoering is een grote ‘bijdrage aan een hedendaagse discussie’.
Gezien op: 28 november in Tilburg. ‘De sultan en de jood’ is nog te zien tot eind december 2012.
