Recensie van ‘De Zoon van de Gazelle’

De brontekst ‘Hayy Ibn Yaqzan’ is een belangrijke roman uit de bloeitijd van de Arabisch-islamitische cultuur. De schrijver, Ibn Tufayl (1110-1185) was een islamitisch filosoof, theoloog, medicus en astronoom. Hij leefde in Al-Andalous. Het boek werd in de zeventiende eeuw voor het eerst naar het Nederlands vertaald, vanuit het Latijn. De meest recente vertaling (1985) en direct vanuit het Arabisch, is van Femke Kruk. In het oorspronkelijke verhaal groeit de hoofdpersoon Hayy op tussen de gazellen en komt hij door observaties en meditaties op eigen kracht tot het inzicht dat ‘het Noodzakelijk Bestaan’ bestaat.

De auteurs en illustrator van ‘De Zoon van de Gazelle’ wilden het verhaal toegankelijk maken voor kinderen vanaf negen jaar. Daarvoor herschreven ze het avontuurlijke verhaal in eenvoudiger taal en werkten ze de overdenkingen en belevenissen van hoofdpersoon Hayy verder uit. Kinderen kunnen zich zo goed inleven in de hoofdpersoon, en het leven op een onbewoond eiland met alleen dieren spreekt tot de verbeelding. Het is geen avontuur zoals kinderen kennen, het is een innerlijk avontuur van Hayy.

Hayy vraagt zich af hoe hij op het onbewoond eiland is gekomen. Soms denkt hij dat het moet zijn gegaan zoals bij andere dieren: dat hij ooit een moeder had, uit wie hij geboren werd. Maar hij heeft geen moeder die op hem lijkt. Hij heeft een moeder gazelle. Hij denkt veel na. Over het verschil tussen dieren, planten en dingen. Als zijn moeder gazelle overlijdt, verandert de aard van de vragen, ze worden meer abstract. Hij denkt zoveel na, dat zijn hoofd ervan duizelt. Vanaf dat moment leeft hij steeds bewuster en blijft het mysterieuze duizelen opzoeken. Op een dag verdwaalt hij in een grot. Eerst is hij bang, maar dan ervaart hij enorme dankbaarheid en verbondenheid. Daarna ziet hij het dichter bij het Mysterie komen als de zin van zijn leven, een groter doel.

Volgens Wirjosemito zijn kinderen heel visueel ingesteld. De vele prenten in het boek geven kleur en maken het levendiger. Het kijken naar de aquarellen geeft rustmomenten om na te denken over de door de auteurs toegevoegde vragen.

Wassenberg en Essabane kozen er bewust voor om het niet over het Noodzakelijk Bestaan te hebben, een filosofisch-theologisch ingewikkeld begrip. Deze keuze maakt het boek toegankelijker voor een breder publiek. Pas later hoort Hayy van geleerden dat zij voor het Mysterie het woord God bedachten. Hij is bang dat hij met het woord God het Mysterie in een hokje opsluit en blijft bij zichzelf.

Filosoof Wassenberg (1981) filosofeert met kinderen op scholen en geeft hierover trainingen. Ze schreef meerdere filosofische kinderboeken. Met dit boek wil ze kinderen iets van de moslimachtergrond aanreiken en zich niet tot de westerse filosofie beperken. Essabane (1977) vindt het belangrijk dat kinderen met diverse achtergronden wat pareltjes ontdekken in de islamitische traditie. Hij promoveert aan de Radboud Universiteit. Bij het Fahm Instituut geeft hij onder andere een cursus islamitische filosofie.

De illustraties zijn precies weergegeven zoals Wirjosemito (1987) ze heeft geschilderd. Zij is tevens yoga- en meditatiedocente en geeft massage therapie. Haar liefde voor mystieke inzichten en de tekenkunsten komen mooi samen in dit verhaal.

Filosoferen is heel nuttig voor onze gepolariseerde samenleving waarin mensen nogal wat vooroordelen over elkaar hebben. Het verhaal laat zich moeiteloos lezen. Het boek stimuleert kinderen zelfstandig na te denken. Het neemt de lezer mee in de belevenissen en gedachten van Hayy en spoort aan om zelf ook na te denken over grote levensvragen.

Filosoof Michiel Leezenberg beveelt het boek warm aan voor mensen die met kinderen willen filosoferen over het leven aan de hand van een schitterend verhaal. Tijdens een workshop ‘Filosoferen met kinderen’ aan de hand van het boek, waarbij ondergetekende aanwezig was, was het inderdaad indrukwekkend hoe vrij, onbevangen en scherp kinderen de vragen beantwoordden en met elkaar in gesprek gingen.