Recensie van ‘Geduld met God’

Tijdens het communisme werd de kerk vervolgd en moest hij in het geheim tot priester worden gewijd. Nog steeds is Tsjechië één van de meest atheïstische landen, al komt dat meer door de typische landsaard dan door virulente bestrijding van het geloof. Halik meent onderhuids bij veel van zijn landgenoten een ‘verlegen vroomheid’ waar te nemen: “Ik heb bij diverse gelegenheden bittere en kritische woorden gesproken over de religieuze onverschilligheid en het ‘religieuze analfabetisme’ van de samenleving waarvan ik deel uitmaak. Maar ik ben nog steeds van overtuiging dat dit maar verschijnselen aan de oppervlakte zijn, dat de situatie in de diepte anders kan zijn en zeker anders is” (p. 72).

Het is deze overtuiging die zijn boek stuurt. Halik is in het bijzonder geïntrigeerd door het Bijbelverhaal van Jezus’ ontmoeting met Zacheüs (Lc. 19: 1 – 10), waar hij doorheen zijn boek telkens op terug komt. Voor Halik is Zacheüs de mens die bewust afstand bewaart, die zich ophoudt aan de rand van de kerk of daarbuiten, “in de strook van vragen en twijfels” (p. 25). De ontmoeting met Jezus leidt er niet toe, dat Zacheüs mee gaat doen – daar laat het verhaal zich niet over uit – maar wel, zo legt Halik uit, dat er een blijvende onrust zich van hem meester heeft gemaakt. De kerk en haar vertegenwoordigers zouden bij deze spiritualiteit aan moeten sluiten, in plaats van krampachtig te proberen verloren terrein te heroveren. “Je moet een zoeker blijven, zoals je de geest van de armoede moet houden – je moet open blijven, want alleen zo kan het Koninkrijk Gods tot je komen” (p. 33-34). Halik noemt het een ” ‘nieuwe bevrijdingstheologie’ … van ‘zekerheden ‘ op religieus gebied. Dat kunnen de zekerheden zijn van een atheïsme dat niet twijfelt aan zichzelf, of zekerheden van een religiositeit die op diezelfde manier aan de oppervlakte gestold is” (p. 34-35).

Naast de bijbelse Zacheüs vindt Halik inspiratie bij filosofen en schrijvers, en bij Thérèse van Lisieux, de moderne heilige (zij overleed in 1897) aan wie hij een opmerkelijk hoofdstuk wijdt. In haar korte leven maakte zij verschillende mystieke ervaringen mee, maar op haar sterfbed ervoer ze niets anders dan een totale godverlatenheid. Ze stierf ‘zonder geloof’, maar in het liefdevol aanvaarden van die toestand, verruimde ze volgens de interpretatie van Halik ‘de schatkist van het geloof’ door de ervaring dat God ver van ons verwijderd is in te brengen: “Deze existentiële ‘waarheid van het atheïsme’, deze ervaring van pijn die tot nu toe de ‘rots van het atheïsme’ was, wordt nu ook deel van de schat van het geloof. Geloof dat op deze manier wordt begrepen en tot in de diepte van de nacht oprecht, geduldig wordt doorleefd, draagt deze existentiële ervaring ook in zich. Het mist niets van wat hoort bij de mens. Het verdraagt ook zijn nacht” (p. 47).

Tomas Halik heeft een rijk en inspirerend boek geschreven, waaruit gretig te citeren valt. Elk hoofdstuk is een essay op zich, met een sterke meditatieve inslag, gevoed door persoonlijke ervaringen die op een overtuigende manier door het geheel worden verweven. Halik verstaat de kunst om diep te peilen en tegelijk helder te formuleren. Daardoor word je op een prettige manier uitgedaagd om met hem mee te denken, en om te ontdekken dat midden in de seculariteit en de godverlatenheid er een authentieke vorm van geloof gevonden kan worden: “Zelfs bij het religieuze zoeken kunnen mensen op een vreselijk dwaalspoor komen als ze zo in hun eigen zoektocht opgaan dat ze voorbijgaan aan het cruciale feit dat God al naar hen zoekt. De ontmoeting die het hart van het geloof is, is mogelijk omdat God in ons gelooft. Hij gelooft in ons door het goddelijke, dat is: hartstochtelijke maar geduldige geloof” (p. 187).

Geduld met God is een boek dat van begin tot einde overtuigt.