Journalist en theoloog Arjan Broers komt al snel met dit bekende verhaal op de proppen, als hij de economische crisis in kaart probeert te brengen. Het beeld van het gouden kalf symboliseert de dans om de afgod van het geld en de kritiekloze aanbidding van de vrije markt die ons in de ellende van de crisis heeft gestort.
Als niet-econoom gaat Broers te rade bij een aantal denkers om van hun analyse te leren. Van Hans Achterhuis verneemt hij dat het geloof in de heilzame van de vrije markt een utopie is, een ‘geloof’ in de mens als calculerende burger en de markt als oplossing voor alle economische problemen. Een geloof dat in zichzelf gelooft en zodoende immuun wordt voor kritiek. Van econome Mirjam Sent leert hij dat in haar vakgebied de aandacht voor sociale en emotionele overwegingen belangrijker worden waardoor het economisch mensbeeld wordt verbreed. De mens is meer dan een levende calculator. Herman Wijffels benadrukt dat groei ook zit in niet in geld uit te drukken waarden. Interviews met ethicus Karssing, filosoof Kunneman en theoloog Borgman completeren dit eerste deel van zijn boek. Een beknopt en helder overzicht van de nieuwe benadering in de economie die door de huidige crisis wordt opgeroepen en gestimuleerd.
In een volgend deel vertelt Broers het verhaal van Oikocredit, de oecumenische beleggingsfonds dat niet op maximale winstgevendheid is gericht maar op armoedebestrijding en duurzame ontwikkeling. Voortgekomen uit de Wereldraad van Kerken heeft Oikocredit zich inmiddels ontwikkeld tot een kleine maar betekenisvolle financieringsorganisatie, die opvallend genoeg in de crisisjaren weet door te groeien. Naast kerken zijn het vooral particulieren, veelal uit dezelfde kerkelijke achterban, die inleggen. Vanwege de coöperatieve verenigingsvorm drukken zij een belangrijk stempel op het beleggingsbeleid.
Uit interviews met diverse betrokkenen, van aandeelhouder (namens de kerken) tot de oud-directeur en de financieel directeur, ontstaat een goed beeld van de professionele werkwijze van Oikocredit. Maar ook wordt duidelijk dat er een voortdurende spanning bestaat tussen de idealisten en de realisten. De laatsten benadrukken dat er hoe dan ook een winstgroei moet worden gerealiseerd en dat je binnen de kaders van de kapitalistische markteconomie moet blijven opereren, waarin, om maar één voorbeeld te noemen, groei alleen maar in financiële winst wordt uitgedrukt. Enkele malen wordt genoemd dat juist die spanning Oikocredit scherp houdt en succesvol maakt. Maar hoe dat precies in de praktijk werkt, wordt niet verder uitgewerkt.
Een nieuwe ontwikkeling is het benadrukken van de social performance waarin gekeken wordt hoe een bedrijf presteert, niet alleen of er winst wordt gemaakt, maar ook op het vlak van sociaal beleid en duurzaamheid, en hoe je dat laatste goed in beeld kunt krijgen. Dan blijkt wel dat je tegen de grenzen van het kapitalistisch systeem oploopt. Afdelingsdirecteur Ging Ledesma antwoordt op de vraag “Heeft u in deze vorm ook nog moeite met het kapitalisme?: ‘Ons werk haalt iets weg van het de grote onrechtvaardigheden van het kapitalisme. Maar als het aan mij lag, deed ik iets anders’. Interviewer: ‘Wat dan?’ Ledesma: ‘Ik vind de coöperatie interessant voor de ontwikkeling van een alternatief economisch model: vaak zijn ze zakelijk stevig en stabiel én tegelijk zeer geworteld in een bepaalde regio, waar mensen elkaar kennen. Ik denk wel eens: zouden we die organisatievorm kunnen opschalen? Waardoor veel mensen kunnen samenwerken zonder dat we allemaal kleine kapitalisten worden? Maar goed, dat is niet realistisch…” (p. 117v). Die verzuchting onthult iets van de onmacht van de ‘welwillende kapitalisten’ uit de ondertitel. Is de crisis een fout van het systeem of ligt de oorzaak in een fout systeem? Blijft de methodiek van Oikocredit marginaal, of is er van binnenuit een fundamentele verandering in ons economisch waardensysteem te verwachten?
In een laatste ronde verzamelt Broers een aantal aanbevelingen uit zijn gesprekken en interviews. Stimulerende en behartigenswaardige adviezen om met elkaar andere wegen in te slaan.
Klik hier voor boekgegevens of om het boek te bestellen.
