Gewone mensen die opmerkelijke verhalen vertellen. Voor ons, die niet in een conflict- of oorlogssituatie leven en zich daar niet dagelijks mee moeten verhouden, licht het een tip van de sluier van een andere werkelijkheid op. De media produceren bergen informatie en ingewikkelde verwevenheden, dat we het voorbij zien gaan maar vaak niet meer echt op ons in laten werken. Hoe kunnen we ook? We struikelen over de geclaimde urgentie en relevantie en berusten min of meer in de veiligheid van het eigen thuis. Binnenin knaagt soms dat ‘het is nu eenmaal zo’.
Een muur van vastberadenheid
Wat de Palestijnse kwestie wordt genoemd, is voor de bewoners van het Gaza-gebied of de Westoever een zaak van de dag doorkomen en hopen te overleven. De meesten zijn verstrikt geraakt in een politieke patstelling van intimidatie en geweld waarvoor ze niet hebben gekozen. Dwars over de weg van Jeruzalem naar Hebron, in Bethlehem, staat de Muur, die de Palestijnse inwoners van Bethlehem sinds 2002 scheidt van het graf van Rachel. Daar, aan de nu doodlopende weg, staat het Soemoed Verhalenhuis. Soemoed is Arabisch voor vastberadenheid, standvastigheid en het kernbegrip voor de Palestijnse strijd voor behoud van het land, terugkeer naar Palestina en realisatie van al haar rechten. Tegenover het ruim acht meter hoge beton, staat een menselijke muur van vastberadenheid.
Het dagelijks leven bij de fysieke barrière die plaatsen, maar vooral mensen scheidt, is moeilijk. Toch zijn er ook mooie of bijzondere momenten die het allemaal draaglijk maken. Want wat zijn in wezen conflicten tussen mensen anders dan een tragische cumulatie van misverstanden en waarheidsclaims met daartussen moedige en hoopgevende lichtpuntjes? De eigentijdse verhalen van gewone vrouwen zijn aan de Muur te Bethlehem gespijkerd, zodat iedere voorbijganger er kennis van kan nemen. De verhalen vormen samen een beeld van een volk in verdrukking. De muur, de prikkeldraadversperringen, de constante angst voor invallen en arrestatie of erger roepen een gevoel van groot onrecht op: “Als ik naar de muur ga, voel ik dat iets zich om mijn hart samentrekt, alsof de Muur op mijn hart drukt.”
Catalogus van leven
Het boek Getuigen van Soemoed bevat een selectie van 60 korte teksten, verzameld uit publicaties van en interviews met Palestijnse vrouwen van allerlei leeftijden. Deze verhalen zijn tussen december 2011 en september 2012 opgetekend en als posters aan de Muur bevestigd. De persoonlijke berichten vormen het verhaal van de gemeenschap. “In het Story House of Soemoed kunnen vrouwen terecht met hun verhalen. Het vertellen, maar ook doorgeven van ervaringen vanaf de Nakba (1948), de Eerste (1967) en Tweede Intifada (2002) tot aan dit moment, geeft ze kracht en zelfvertrouwen. Het helpt wanneer je verhaal kunt doen en er iemand naar je luistert en je verbonden weet met anderen. ‘Ze vertelde dat haar huis twee keer was gesloopt dit jaar. Maar het was ook weer opgebouwd.”
Schrijnend zijn de verhalen over verdwenen kinderen, de arrogantie van Israëlische militairen, de angst, het bloed en de altijd loerende dood. “Een kogel, een kwaadaardige kogel. Kwam als een dief in de nacht zijn hart binnen. Hij pakte zijn ziel en dromen af.” Bemoedigend zijn de verhalen over ontmoetingen waarin compassie en innerlijke verandering plaatsvinden. Ook bij de bezetter. Want behalve Palestijnse verhalen zijn er ook Israëlische verhalen. Achterin het handzame boek staat de ‘workshop Soemoed’ beschreven, voor mensen die zich in kleine kring willen verdiepen in de teksten. Het is ook uitermate geschikt om met jongeren in gesprek te gaan. De verhalen zijn niet alleen gesponsord, maar ook vertaald vanuit het Engels door leerlingen van een 5 VWO klas naar het Nederlands vertaald. Zo zoeken de verhalen van de vrouwen hun weg door de wereld om te informeren en onderrichten. Het is belangrijk om te blijven herinneren.
Weigeren te berusten
Wagen en verdergaan. Wie niet waagt, die niet wint. Dus: wie waagt die wint. Al was het maar een beetje zelfrespect of vertrouwen. Of hoop op een betere toekomst. Het wagen hoeft niet groots te zijn om indruk te maken en impact te hebben. Berust je in de gegeven situatie of draag je bij met je eigen persoonlijke inbreng aan meer vrijheid, tolerantie, begrip? Zonder dat je van tevoren weet wat de consequenties zijn. Meestal zijn de genomen risico’s niet zo heldhaftig dat ze de media halen, het gebeurt allemaal in het dagelijkse leven. Toch overstijgen de vrouwen van Soemoed zichzelf in de hoop bij te dragen aan een betere wereld. Misschien niet meer voor zichzelf, maar dan toch voor hun kinderen.
In 2009 mocht ik een bijdrage leveren, toen Museumpark Orientalis de expositie ‘Objects in Conflict’ van kunsthistorica en journaliste Nadette de Visser binnen de muren haalde. De collectie bestond uit voorwerpen van zowel Palestijnse als Israëlische eigenaars, die elkaar misschien niet eens konden of wilden ontmoeten. Gewone voorwerpen vertelden opmerkelijke verhalen. De situatie waaraan betekenis ontleend werd, veranderde het leven van de eigenaar ingrijpend. Het raakte bezoekers omdat de persoonlijke, kleine verhalen over verlies, gemis, angst en hoop raken aan hun eigen ervaring en beleving. Zoals ook de verhalen van de moedige Soemoed vrouwen doen.
Mantel van vrede
Hun moed is de weigering zichzelf op te geven en te berusten in onrechtvaardigheid. In vredeswerk lijkt het alsof de wereld opgedeeld wordt in goed en kwaad. Dat geeft me een ongemakkelijk gevoel, daarmee maken we het onszelf namelijk te gemakkelijk. Deze polarisatie staat een creatieve dialoog met betrokken partijen in de weg. Misschien gaat dialoog al te ver, is ontmoeting voldoende. Woorden maken het zo lastig, maar we hebben weinig anders. Er zijn zoveel plaatsen, waarover gesproken wordt, maar waar het geweld maar doorgaat en waar de gewone burger ingeklemd zit tussen hoop en vrees. Misschien moeten we het woord beschaving maar eens herijken zolang macht, gelijk, imago en militair animo belangrijker blijven dan mensenlevens. Aan weerszijden van de Muur leven mensen van vlees en bloed die dromen van een veilig, vredig en harmonieus leven.
Voor boekgegevens/bestellingen: klik hier.
Het zijn altijd de verhalen van individuele mensen die ertoe doen. Verhalen kunnen op velerlei manieren verteld worden. Iemand die vanuit eigen ervaring vertelt, zal anders vertellen dan een mediaverslaggever of een auteur. Het zijn niet alleen de woorden die vertellen, de emoties zijn zwaarwegend in de ondersteuning en onderbouwing van het verhaal.
Het zijn niet alleen de vrouwen van Soemoed die hun verhalen vertellen. Over de hele wereld verspreid leven mannen en vrouwen die hun verhalen heel graag (willen) vertellen. Willen ze betekenis krijgen dan hebben ze luisteraars nodig, want wat is een verteller zonder luisteraar? Juist, een roepende in de woestijn.
Inderdaad, Jacques. De grote verhalen zijn vaak te groot en te ingewikkeld. De persoonlijke ervaringen zijn wat ze zijn: eigen beleving. Ik dacht, jouw commentaar lezend, aan onze eigen verhalen van onmacht, worsteling, waarin tegelijkertijd hoop, actie en een doorgaand vertrouwen werkt in de onderstroom.
Inderdaad Jacques.
De verhalen doen er toe. Onder of achter de feitelijke verhalen schuilt de laag van de intermenselijke verhoudingen. Het gaat over overleven, integriteit, betrokkenheid en verantwoordelijkheid. Het raakt ook ons, omdat ieder mens ‘een wandelend verhaal’ is. Hoe leef je je leven en hoe verhoud je je zelf in lastige of gevaarlijke omstandigheden. Hoe ga je met je medemensen om.