Recensie van ‘Mensen ontwikkelen zichzelf’ van Betteke de Gaay Fortman

In 2006 werd in Nepal een ontwikkelingsproject opgezet om kinderen met een handicap beter te ondersteunen, door de lokale gezondheidszorg te versterken. Oprichter René aan de Stegge kwam uit het bedrijfsleven en droeg de uitvoering in 2007 over aan Betteke de Gaay Fortman.

Vanaf het begin was duidelijk dat de organisatie uitging van een exitstrategie. Lokale organisaties die zich wilden inzetten voor het opzetten van een betere gezondheidzorg voor gehandicapte kinderen konden vijf jaar rekenen op financiële steun en begeleiding. De steun is echter aflopend, het eerste jaar betaalt de Nederlandse organisatie 80 procent van de onkosten. Elk jaar wordt dat minder en na vijf jaar moet de lokale gemeenschap alles zelf opbrengen, onder andere via een verzekeringssysteem.

Het eerste project begint in een dorp in Nepal. In alle dorpen in Nepal krijgen gehandicapte kinderen onvoldoende steun; ze worden thuis gehouden, soms verstopt en ouders ervaren het soms als een schandaal. Samen met Deepak, een lokale gezondheidswerker, gaat de stichting aan de slag. Iedereen is enthousiast. Eindelijk wordt er wat gedaan aan de hopeloze toestand van deze kinderen. Zoals afgesproken, zal de lokale gemeenschap het eerste jaar slechts 20 procent van alle kosten betalen oplopend naar 100 procent na vijf jaar. Elke familie van zes personen betaalt per jaar een ziektekostenpremie van 15 euro per jaar. Een prachtige opzet onder de naam Share&Care. Na het eerste jaar ontstaan er echter moeilijkheden. De lokale gemeenschap vraagt zich af waarom ze financieel moeten bijdragen.

Op boeiende wijze beschrijft Betteke alle moeilijkheden die zij ondervinden bij het doorzetten van hun idee. Het ene dorp stopt met het project, maar in andere dorpen gaat het goed. Vaak zijn het invloedrijke en gedreven personen die de doorslag geven. In Bhokraha zetten religieuze leiders van van de moslims, hindoes en boeddhisten zich in voor Share&Care. In dit dorp vind in 2014 ook de eerste succesvolle overdracht plaats. Meerdere dorpen volgen. Karuna, de naam die de stichting in Nepal aanneemt, is succesvol. De volgende stap is om Share&Care projecten te realiseren op districtsniveau. Na veel gelobby geeft het ministerie van gezondheidszorg van Nepal toestemming voor het opzetten van Share&Care projecten in de districten, maar wel onder voorwaarden dat er geen premies worden opgehaald bij Nepalese burgers en ook niet bij de lokale autoriteiten. Wat nu?

Dit alles leidt tot grote teleurstelling zowel bij de Nederlanders als bij de hardwerkende Nepalezen. Na rijp beraad, “we zullen ons verlies moeten nemen”, zegt René, gaan ze over op plan B: Inspire2Care. Het beginsel is hetzelfde alleen de verzekeringscomponent is er uit. Men hoopt dat dit element van eigen verantwoordelijkheid er weer in komt door steeds meer vertrouwen te scheppen. In 2016 worden er afspraken gemaakt voor de verzelfstandiging van Karuna Nepal. Gezondheidswerker Deepak is teleurgesteld en ook Betteke twijfelt en heeft het gevoel dat ze mensen in de steek laat. Tegelijkertijd weet ze dat de enige weg naar een eigen Nepalese ontwikkeling eruit bestaat dat ze moet loslaten.

Vasthouden, zo schrijft ze, “betekent dat je de afhankelijkheidsrelaties in stand houdt, terwijl loslaten betekent dat de ander zich zelf in vrijheid kan ontwikkelen.” Toch heeft ook zij persoonlijk problemen met het loslaten. Het is 2017: tien jaar is er hard gewerkt, duizenden mensen hebben toegang tot betere zorg, honderden kinderen met een handicap zijn nu opgenomen in de gemeenschap en nog veel meer zullen er volgen. Het hele project Karuna is overgenomen door de lokale gemeenschappen in Nepal. Betteke is er tevreden mee en in een laatste beschouwing schrijft ze: “Het is essentieel dat we leiders en organisaties ter plekke het voortouw laten nemen. Voor alles moeten we uitgaan van de mensen om wie het gaat. Ook voor hulporganisaties vergt dat een andere mindset. Want voor iedereen geldt: Mensen ontwikkelen zichzelf.